Skip to main content

Hoe passieve zinnen je teksten onnodig saai maken – 6 inzichten voor minder wolligheid

passieve zinnen

Passieve zinnen actief maken, dat is een vaardigheid die elke goede schrijver moet beheersen. Tenminste als je Stephen King moet geloven (hier lees je meer van zijn schrijftips).

‘Timide schrijvers houden van passieve zinnen, net als timide minnaars van passieve bedpartners houden.

Stephen King – Over Leven en Schrijven

Deze quote over de passieve zin schoot door mijn hoofd toen ik onlangs de eerste versie van een artikel teruglas dat ik schreef voor Quest.  Het stuk ging over kinine, een medicijn tegen malaria uit de negentiende eeuw dat Nederland lange tijd als enige land ter wereld op grote schaal produceerde.  Een interessant onderwerp, maar ik schreef het niet overal even meeslepend op. In het artikel zaten  zinnen als:

Van de bast van de kinaboom werd een drankje gemaakt dat de malariaparasiet doodde.

Meer dan 90 procent van alle kinine werd in Nederlandse kolonies geproduceerd

Jaarlijks werd ongeveer 7000 ton kinabast en 180 ton pure kinine verscheept naar andere landen

De eindredacteur onderstreepte ze en schreef erbij: ‘Heel veel lijdende vormen, herschrijven alsjeblieft.’ En ze had gelijk.  Zinnen zoals hierboven zijn passief van aard, er zitten geen handelende personages in. Daardoor halen ze de vaart uit het verhaal. Passieve zinnen actief maken, is bijna altijd een goed idee als je aan het herschrijven bent (maar let ook op tangconstructies en topische zinnen).

(Wil je snel leren om je teksten op alle fronten aantrekkelijker te maken? Volg mijn basiscursus Pakkend schrijven)

Wat is een passieve zin?

In een lijdende zin is het onderwerp niet actief. Het ondergaat slechts een handeling en laat zich dus als het ware gebruiken – inderdaad, een beetje zoals een passieve bedpartner.

In een actieve zin zeg je bijvoorbeeld:

Lola neemt de taxi naar huis

Zeg je hetzelfde in een passieve zin, dan is Lola opeens heel passief

Lola wordt door een taxi naar huis gebracht

Lijdende zinnen zijn niet alleen omslachtig. ze zijn vaak ook vaag, omdat niet precies duidelijk is wie de handeling uitvoert. Kijk nog eens naar deze zin uit mijn artikel.

Van de bast van de kinaboom werd een drankje gemaakt dat de malariaparasiet doodde.

Wie verwerkt de bast nu precies tot een drankje tegen malaria? Dat blijft een raadsel door de passieve constructie. Toen ik de zin omboog naar een actieve vorm, veranderde dat. Er ontstond een krachtiger beeld en meer actie.

Indianen in Peru maakten van de bast van de kinaboom een drankje dat de malariaparasiet doodde.

Kortom: lijdende zinnen maken een verhaal meestal niet sterker.  In dit artikel zet ik daarom op een rijtje hoe je passieve taalconstructies opspoort, hoe je passieve zinnen actief maakt, maar ook wanneer ze juist wel van pas komen in een artikel.

Waarom leren we passief schrijven niet af?

Ik ben niet de enige die zich soms te buiten gaat aan lijdende vormen. De Amerikaanse taalkundige Richard Mitchell schreef in zijn veel geprezen taalboek Less than words can say een hoofdstuk over de vele lijdende vormen die dagelijks verschijnen in artikelen, e-mails en rapporten.  Hij vergelijkt de constructies met een soort parasieten die het leven uit teksten zuigen.

Je weet dat er een parasitaire worm aan je taalgebruik knaagt als je steeds vaker zinnen schrijft als ‘Er is mij verteld dat…’, of ‘Deze brief is aan u verzonden omdat…”,

De grote vraag is natuurlijk waarom mensen zo vaak passief schrijven. Volgens Mitchell zijn lijdende constructies verslavend omdat ze teksten langer en pretentieuzer maken.

‘Aangezien je in passieve zinnen altijd meer woorden nodig hebt dan in actieve zinnen, is alles dat je schrijft langer. Daardoor krijg je het idee dat je eigenlijk best veel te zeggen hebt, en dat het allemaal heel belangrijk is.’

Passieve zinnen: je schuift de verantwoordelijkheid af

Volgens mij is er nog een reden waarom mensen vaak onbewust lijdende vormen gebruiken. Als je passieve zinnen maakt, hoef je minder verantwoordelijkheid te nemen voor wat je schrijft, omdat vaak niet duidelijk is wie er handelt. Je kunt je verschuilen achter een brij van woorden.

Stel je bent directeur en je houdt slecht nieuws-gesprekken. Dan kun je schrijven

Ik houd om negen uur ontslaggesprekken 

Maar als je die zin in de lijdende vorm zet, schuif je de verantwoordelijkheid van je af

Er wordt om negen uur een ronde van ontslaggesprekken gehouden

Door de passieve constructie is het in de laatste zin net alsof niet de schrijver de gesprekken heeft gepland, maar een hogere macht. Dat geforceerde taalgebruik maakt je tekst natuurlijk niet sterker. Een kritische lezer zal zich afvragen: wie organiseert die ontslagronde? De baas toch? Waarom durft hij dat niet gewoon op te schrijven?

Tot op zekere hoogte ben ik het dan ook eens met Stephen King: passief taalgebruik is vaak een teken van onzekerheid.

Wanneer moet je passieve zinnen actief maken?

Als je een lezer wilt meevoeren in je verhaal, zijn passieve zinnen bijna nooit een goede keuze. Vooral als je spanning wilt opbouwen, werkten de constructies averechts. Beschrijf je bijvoorbeeld een gevecht of achtervolging, dan wil je actie voelen, geen passiviteit.

De bankovervaller werd op zijn neus gestompt door de bewaker.

Actief schrijven werkt hier beter.

De bewaker stompte de bankovervaller op zijn neus.

Ook bij het beschrijven van heftige emoties, zoals liefdesscènes komt passief taalgebruik niet van pas.

Hij werd gekust door zijn vriendin.

Ook hier verdient actief schrijven de voorkeur.

Zijn vriendin kuste hem.

Ook in een analyse of beschouwing waarin je iets aan de kaak wilt stellen, is een lijdende vorm af te raden. Je wilt dan rake taal gebruiken en de verantwoordelijken aanwijzen.

Dus niet:

De leiding van de bank wordt kritisch bejegend. Er zijn veel klachten ingediend bij de ombudsman.

Wel:

Rekeninghouders hekelen de leiding van de bank. Ze dienen veel klachten in bij de ombudsman.  

Hoe spoor je passieve zinnen op en buig je ze om?

De zoekfunctie in Word kan je razendsnel vertellen of je wat te passief bezig bent geweest bij het schrijven van een eerste versie. Typ ‘word’ of ‘zijn’ in het zoekveld en druk op zoeken.

Aangezien bijna elke lijdende constructie een vorm van het werkwoord ‘worden’ of ‘zijn’ bevat, zullen bijna alle passieve zinnen oplichten.

Als je een passieve zin wilt ombuigen in een actieve constructie, helpt vaak om de vraag ‘door wie’ te stellen. Zo vind je het onderwerp dat je kunt gebruiken voor een actieve directe zin.

De afwas wordt razendsnel gedaan. Theo en Thea hebben haast.

Door wie wordt de afwas gedaan? Door Theo en Thea.

Theo en Thea doen snel de afwas. Ze hebben haast.

Soms staat het antwoord op de vraag ‘door wie?’ al letterlijk in de zin. Dan hoef je deze persoon/personen alleen nog maar tot onderwerp te promoveren om een actieve zin te maken.

De walvis werd gevangen door een man in een roeiboot.

Door wie wordt de walvis gevangen?

Een man in een roeiboot ving de walvis.

In onderstaand filmpje leg ik je binnen 1 minuut uit hoe je een passieve zin actief maakt.

Wanneer zijn lijdende zinnen wel bruikbaar, of zelfs mooi?

Passieve zinnen hebben een slecht imago. En als je ze te vaak gebruikt, krijg je een langdradig, saai en onduidelijk stuk. Actief schrijven leidt in de meeste gevallen tot betere stukken. Maar het is onzin om de lijdende vorm overal en altijd te verketteren.

Af en toe een passieve zin ter afwisseling kan geen kwaad. En in sommige gevallen kan een lijdende vorm een verhaal mooier maken, bijna poëtisch mooi zelfs.

Schrijfdocent Roy Peter Clark van het prestigieuze Poynter Institute in Florida komt met onderstaand voorbeeld in een interessant betoog waarin hij passief taalgebruik verdedigt.

De vrouw laat haar voeten zien na de behandeling van een voetendokter, de eeltknobbels zijn afgepeld, haar nagels afgezaagd.

Dit soort korte passieve bijzinnen aan het einde voegen veel toe. Ze zijn door de lijdende vorm zeer kort en roepen toch heftige beelden op.

En neem dit voorbeeld uit het prachtige boek Zoo Story van de Pullitzer Prize winnende journalist Thomas French. Hij beschrijft het leven van een chimpansee. De lijdende vorm die hij gebruikt, laat goed zien in wat voor positie het dier is beland.

De chimpansee Herman werd ontvoerd uit de armen van zijn moeder en verkocht in een oranje krat voor vijfentwintig dollar. Hij werd een oceaan over gevlogen, opgesloten in een kooi en afgericht om imperfecte liefde van vreemden te ontvangen.  

* Overigens hoef je niet altijd te twijfelen tussen passief en actief. Je kunt een zin alleen in de lijdende vorm zetten als het onderwerp kan verwijzen naar levende wezens.

Probeer deze zin maar eens passief te maken zonder het werkwoord te veranderen..

Het regent al de hele dag.

In mijn e-book Beter schrijven door schrappen – 99 woorden om vaker te schrappen vind je veel meer concrete tips om je teksten korter en krachtiger te maken.

Bekijk het e-book Beter schrijven door schrappen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Dennis Rijnvis

Dennis Rijnvis, journalist voor onder meer De Volkskrant, Quest, Nu.nl en Psychologie Magazine. Maar ook schrijver van de thriller Savelsbos, uitgegeven door Cargo/De Bezige Bij. Op dit blog deel ik mijn inzichten en ervaringen op het gebied van schrijven.

37 Comments

  • Josina schreef:

    Eeeeuh, het heeft al de hele dag geregend?

  • Esmé schreef:

    Volgens mij is dit niet mogelijk. of je moet wel zo’n rare zin maken….

  • Leonie schreef:

    Regen is de hele dag op ons neergevallen.

  • Koen S schreef:

    Op je openingspagina schrijf je:

    ‘Zo zuig je al het leven uit je teksten

    Passieve zinnen zijn een soort parasieten die het leven uit je teksten zuigen. Hier lees je waarom, én hoe je ze vermijd.’

    Nóg beter: ‘…en hoe je ze vermijdT’.

  • remo schreef:

    Heerlijk voedsel voor de geest. Dank voor de opmerkingen over passieve zinnen. Het helpt mij zeker bij het schrijven van educatieve teksten.
    Overigens zijn de straten door de continue regen doorweekt geworden. Wel een prima zin, want wie wil je er verantwoordelijk voor stellen?

  • Karin schreef:

    Wat een goed (onderbouwd) stuk! Het was mij eerder opgevallen dat passieve verwoordingen tot passief gedrag leiden, daar schreef ik deze column over: https://www.managementsite.nl/woorden

  • Arianne van Wingerden schreef:

    Het was de hele dag al aan het regenen.

  • Lijnie schreef:

    De hele dag was verregend.

    Kwam als eerste in me op.

  • Annelies schreef:

    De regen werd al de hele dag uit de hemel losgelaten.
    Brrrr…

  • Karin van Beers schreef:

    De regen viel de hele dag bij bakken uit de lucht.

    Maar nu ik de zin actief maak, regent het wel veel harder!

  • Koen schreef:

    Al de hele dag word er regen uit de wolken gesmeten.

    Regen word al de hele dag uit de wolken verdreven.

    Jackpot?

  • Arvid Kuipers schreef:

    Heldere post! Dank je Dennis 🙂

  • Marianne schreef:

    Heel leuk!

  • Mellie Metiarij schreef:

    De hele dag is verregend.

  • Willemijn schreef:

    De hele dag is verregend (is dit passief?)

  • Bastiaan schreef:

    Leuk artikel Dennis. Mooie voorbeelden. Goed ook dat je niet meegaat in de veelgehoorde eis dat alle passieve zinnen vervangen moeten worden door actieve zinnen (als dat überhaupt al zou kunnen).

    Overigens staat er wel een foutje in je stuk: een *brei* van woorden moet een *brij* van woorden zijn.

    Groetjes,
    Bastiaan
    http://www.blogkracht.nl

  • Jorge schreef:

    De hele dag is al doordrenkt van regen.

  • Arjan schreef:

    Er werd al de hele dag geregend.

  • Leila schreef:

    Het is al de hele dag regenachtig.

  • Mattie Luiijf schreef:

    Het is de hele dag regenachtig geweest.

  • Louise Cornelis schreef:

    Je kunt wel degelijk passieven hebben met een niet-levende handelende instantie, bijvoorbeeld ‘hij werd door de bliksem getroffen’. Sterker nog, de actieve pendant, ‘de bliksem trof hem’ is een eigenaardige personificatie. Maar ook: ‘Druk op F7 en het document wordt afgedrukt’ – door de printer. Het kan alleen niet met de onpersoonlijke passief: ‘Er wordt gefloten’, dat moet een mens zijn, fluitketel kan niet.

    En zo ligt er wel meer best wel subtiel met die vermaledijde lijdende vorm – genoeg voor mij om er (alweer 21 jaar geleden) een heel proefschrift aan te wijden (;

  • martine schreef:

    ‘Het was de hele dag al aan het regenen’ of ‘regenen deed het al de hele dag’ ?

  • Rosien schreef:

    De hele dag wordt overspoeld met regen.

  • Fxxy schreef:

    Ik ben een paper aan het schrijven voor school, maar mijn lector raadde mij aan om geen ‘ik’ te gebruiken. Ik probeer mijn inleiding te schrijven, maar ik vind het anders moeilijk om mijn passieve zinnen actief te maken, zonder de ‘ik’.

    Bv. Freud’s betekenis van faalakten wordt kort besproken. Daarna wordt de focus van deze paper concreter door een hoofdstuk te bespreken, namelijk ….
    (Mijn excuses voor eventuele fouten, Nederlands is mijn moedertaal niet.)

    • Lieke schreef:

      Ik vraag me precies hetzelfde af.
      Eisen bij scholen en scripties is het niet gebruiken van ik, wij, etc. Daarnaast is bij een enkele school de lijdende vorm niet gewenst. Wanneer ik lijdend omschrijf in actief zie ik geen andere mogelijkheid dan het gebruik van het woord ‘ik’ of ‘wij’ in het geval van een groepssamenwerking.
      Tot op heden heb ik ook geen enkele site gevonden die deze vraag kan beantwoorden.

  • Jaan Bruinshoofd schreef:

    Al geruime tijd, laten we voor de afbakening van de tijd stellen dat er hier geduid wordt op een periode beginnende in de ochtend – meer specifiek met het opkomen van de zon – tot ver in de avond -als begrenzing wordt de middernacht gehanteerd, wordt de aarde bevloeid met de vruchtbare wateren die door het prachtige winterse wollige wolkendek worden geloosd….

  • Dana schreef:

    Relevant omdat ik mijn eerste versie van een verhaal aan het herschrijven ben voor mijn minor creatief schrijven. Die natuurlijk bordevol passieve zinnen zit… Foei!

    Passief regen zinnetje:

    Water werd vanuit de wolken op de aarde neergelaten… 😉

  • Fred schreef:

    Leuk artikel.
    Als ik een oplossing voor je uitdaging heb gevonden zal ik je cursus volgen.
    Dana maakt ondertussen toch wel redelijk kans vind ik…

  • Gemma Post-Dijkstra schreef:

    Dank voor het artikel!

    De hele dag al werd regen uit de wolken geperst.

    Ik heb een (concept) biografie geschreven en probeer de passieve zinnen te veranderen in actieve zinnen en de tangconstructies aan te pakken. Maar waar ik nog meer tegenaan loop is het gebruik van de VVT. Zo heb ik onderstaande zinnen van de vvt naar de vt gezet, maar gevoelsmatig is het dan niet juist (met het woord nadat). Klopt dat?
    ……Nadat de oorlog was beëindigd, gingen ze weer naar hun huis –> Nadat de oorlog eindigde, gingen ze weer….
    ……Nadat hij met zijn gezin tien jaar in Amsterdam had gewoond, kwam hij rond 1970 weer naar Rotterdam –>> Nadat hij …tien jaar in Amsterdam woonde, kwam hij
    ……Nadat zij in 1970 waren getrouwd, emigreerden ze.. –>Nadat ze in 1970 zijn getrouwd, emigreerden… of Nadat ze in 1970 trouwden, emigreerden….

    heb heb ook artikel over ‘wanneer OVT en wanneer VVT’ te gebruiken?

Leave a Reply