Ik lijd soms aan een symptoom van een veel voorkomende schrijfziekte. Het komt meestal opzetten als ik snel een nieuwsbericht schrijf. Neem deze zin uit een stukje over de gemiddelde woordenschat van mensen.
De proefpersonen moesten zo snel mogelijk aangeven welke woorden ze kenden en welke woorden volgens hen niet bestonden.
Of in deze zin uit een bericht over gebaren van chimpansees.
Volgens de onderzoekers gebruiken de apen het armgebaar en de bijbehorende monduitdrukking alleen als ze willen aangeven dat iets op een flinke afstand ligt
Het probleem is het woord aangeven. Dat is niet alleen een ambtelijk woord, maar ook een leeg woord. Wil je helder schrijven, dan kun je het beter vermijden.
Want wat bedoel ik nu precies als ik aangeven opschrijf? In de eerder genoemde zin over de proefpersonen en de gemiddelde woordenschat betekent het waarschijnlijk vertellen of invullen op een formulier. In de zin over apen betekent aangeven waarschijnlijk eerder gebaren, of laten weten. Het woord aangeven heeft waarschijnlijk wel tien mogelijke betekenissen.
Helder schrijven
In de Schrijfwijzer (één van de beste handboeken voor tekstschrijvers) wordt het overmatig gebruik van lege woorden als aangeven beschouwd als een moderne ziekte die helder schrijven in de weg staat. Het werkwoord wordt in een rijtje geplaatst met meer vage begrippen, zoals realiseren, evalueren en reflecteren. Al die woorden hebben meerdere betekenissen die subtiel van elkaar kunnen verschillen. Soms worden deze woorden zelfs in verschillende betekenissen gebruikt in één tekst.
Neem onderstaande citaten uit deze webtekst van een onderwijsorganisatie.
We realiseren ons daarbij dat we kinderen voorbereiden op de maatschappij van de toekomst.
Realiseren betekent hier beseffen. Maar verder op staat deze zin.
Vanuit die gedachte geven we inhoud aan de realisatie van onze doelstellingen
Realisatie betekent hier verwezenlijking.
Schrijfwijzer-auteur Jan Renkema noemt het gebruik van woorden als aangeven, faciliteren en realiseren het smurfsyndroom. Met die naam doelt hij op op gewoonte van de blauwe tekenfilmfiguurtjes uit de jaren tachtig om met één werkwoord allerlei andere veel concretere werkwoorden te vervangen.
Kun jij die fiets even smurfen?
Ik heb chocoladepasta op mijn pannenkoeken gesmurft.
Helder schrijven? – doe niet als de smurfen
Als schrijver is het het gebruik van smurfwoorden als aangeven en realiseren lekker makkelijk. Het zijn lege hulzen. Je hoeft bij deze woorden niet goed na te denken over wat je precies wilt zeggen, want je kunt er een heleboel mogelijke betekenissen mee ondervangen. Je zegt eigenlijk tegen de lezer: vul de precieze betekenis zelf maar in.
Voor je lezers is een tekst met veel smurfwoorden echter allesbehalve helder. Natuurlijk kunnen mensen meestal wel uit de context afleiden wat ermee wordt bedoeld. Als in een tekst over een vergadering het woord reflecteren wordt gebruikt, gaat het waarschijnlijk om ‘overdenken’ en niet om ‘weerkaatsing van licht’. Maar je lezers moeten hiervoor wel een extra denkstap maken. Daardoor kost het lezen van een tekst met veel smurfwoorden meer moeite. Een tekst wordt al snel saai en vaag. Toch worden smurfwoorden overvloedig gebruikt in documenten van bedrijven, beleidsnota’s en zelfs in teksten die zijn bestemd voor potentiële klanten of een groot lezerspubliek. Wil je helder schrijven, dan kun je ze dus beter vermijden. Ik ga in ieder geval mijn best doen ‘aangeven’ een plekje op mijn lege-woorden-kerkhof te geven.
Hieronder een overzicht van de 11 meest voorkomende smurfwoorden in hun natuurlijke omgeving: saaie, inspiratieloze teksten.
1 – Acteren
Kan betekenen: toneelspelen, maar ook optreden, ingaan, en in België zelfs nota nemen van.
In onderstaande zin uit deze vacature betekent acteren waarschijnlijk ‘optreden’. Al kun je natuurlijk niet uitsluiten dat het bedrijf een business-analist met toneelambities zoekt.
Je kunt strategisch en tactisch acteren, maar weet ook zaken te operationaliseren
2 – Realiseren
Dit bouwbedrijf houdt erg van het woord realiseren. Ze realiseren wensen maar ook ‘warehouses’.
Wilt u weten hoe wij uw ideeën en wensen realiseren?
Heeft u plannen om een warehouse te realiseren?
3 – Faciliteren
Zoals eerder vermeld heeft faciliteren veel betekenissen: ondersteunen, vergemakkelijken, aanbieden, bevorderen. Als je het werkwoord in een kop zet, kan die kop veel betekenen, maar zeg je er weinig mee. Want wat leer je nu precies in het hieronder gelinkte hoofdstuk uit een onderwijsboek?
4 – Reflecteren
Dan maken we echt even in een ander tempo pas op de plaats door kritisch onze kernactiviteiten, werkwijze en werkafspraken tegen het licht te houden, inclusief een uitgebreide reflectie op onze vergaderprestaties.
Deze zin vol beeldspraak uit het boek Ongewoon goed vergaderen wordt onnodig verwarrend door het gebruik van reflecteren. Dit smurfwoord kan namelijk betekenen: nadenken of beschouwen, naar ook weerspiegelen of terugkaatsen (van licht bijvoorbeeld, een woord dat in dezelfde zin als beeldspraak wordt gebruikt). Wil je helder schrijven, vermijd dit.
5 – Evalueren
Evalueren kan betekenen: beoordelen, schatten, beschouwen, oordelen, nagaan, of vaststellen. Niet zo handig dus om het woord in een kop te gebruiken, zoals in de overheidstekst hieronder gebeurt. Wie heeft bij het lezen van deze kop meteen een beeld van waar gaat het artikel over gaat?
6 – c.q. oftewel casu quo
C.q. is ook een smurfbegrip. Het betekent oorspronkelijk ‘in welk geval’, maar wordt inmiddels als synoniem gebruikt voor allerlei voegwoorden zoals en, dan wel, in het bijzonder en of. In dit online magazine wordt de c.q. zelfs in een kop gebruikt, als alternatief voor ‘of’. Niet bepaald een voorbeeld van helder schrijven.
Tips voor zaken doen in Turkije c.q. niet-westerse landen
7 – Aspect
Vanwege de formele klank is het woord enorm populair in teksten van allerlei beroepsgroepen die daardoor meestal niet begrijpelijker worden. Aspect kan betekenen: onderdeel, detail, kant, maar ook gezichtspunt en aanzicht.
In deze wetenschappelijke verhandeling heeft de auteur het bijvoorbeeld over een aspect van onverwachtheid (onderdeel)
Maar bestuurlijke fixatie op planmatigheid ziet het vruchtbare aspect van onverwachtheid over het hoofd
Maar medici gebruiken aspect graag in de betekenis van aanzicht, zie deze tekst
Het aspect van de urine kan bekeken worden.
8 – Dynamisch
Betekenis: veranderlijk, beweeglijk, krachtig, levendig, bedrijvig, maar ook fit en actief.
Of zoals het blog Vaagtaal concludeert: ‘Een dynamische werkomgeving kan betekenen dat het rommelt in een bedrijf, maar ook dat oudjes niet geacht worden te solliciteren.’
Overigens zijn niet alleen bedrijven en medewerkers dynamisch; hier kun je lezen over dynamische bushaltes.
9 – Traject
Traject betekent allang niet meer alleen weg of weg, spoorlijn of gedeelte van een route. Het staat tegenwoordig vooral in vergadertaal (zie de zin uit het verslag hierboven) voor project, samenwerking of onderzoek. Maar het kan voor bijna alle vormen van werk staan.
Zo had ik ooit een opdrachtgever die na een afgeronde schrijfopdracht schreef: ‘Dat trajectje heb je weer mooi volbracht.’
10 – Met name
Eén van de bekendste voorbeelden van smurftaal. Met name werd ooit alleen gebruikt om aan te kondigen dat de schrijver een naam ging noemen. Dus zo:
De typetjes van Van Duin, en dan met name Meneer en Mevrouw de Bok en Meneer Wijdbeens, duiken sinds de jaren tachtig veelvuldig onverwachts op in diverse televisieprogramma’s om de boel op stelten te zetten.
Nu heeft met name vele betekenissen, zoals : in het bijzonder, overwegend, namelijk, te weten en om precies te zijn. In dit AD-artikel over patat betekent het ‘vooral’ – er wordt geen naam genoemd.
De knol had met name te lijden onder de zware regenval afgelopen juni.
Het overmatige gebruik van ‘met name’ is ook Onze Taal opgevallen. Het tijdschrift waarschuwt: ‘Let er wel op dat er niet te veel met names in een tekst sluipen; als stopwoord kan het ergernis opwekken.’
11- Naar…toe
Tot slot nog de meest luie uitdrukking in Nederlandse taal: naar… (toe). Deze constructie wordt in teksten in de meest uiteenlopende betekenissen gebruikt. ‘Naar…toe’ kan staan voor: tegenover, in, aan, met, voor of op. De onderstaande voorbeelden komen van nieuwssites, bedrijfswebsites en uit vakbladen.
Een open houding naar de klant toe – betekenis: tegenover
Mijn specialisatie is vertaling naar het Engels toe – betekenis: in
Deze blog is geen verwijt naar iemand toe – betekenis: aan
Waar doorbreek je je eigen gewoonten in de ontmoeting naar de ander toe? – betekenis: met
Eindelijk iemand die ziet dat ze zich wel degelijk heel verantwoordelijk voelen naar de organisatie – betekenis: voor
Wij streven steeds naar reductie van deze effecten naar het milieu – betekenis: op
De les van dit blogje – ook voor ervaren tekstschrijvers is het goed om af en toe de Schrijfwijzer weer eens door te nemen. Deel deze post op Twitter, Facebook of Linkedin als je moe wordt van ambtelijke vaagtaal.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Lees ook:
Aangeven. Wat heb ik een hekel aan het misbruik van dit woord. Ik zie in mijn hoofd mensen die bezig zijn begrippen in een 3D printer uit te printen en aan een toehoorder uit te reiken. Mar denk je dat het helpt om dit te noemen. Ik ben bang dat dit station al is gepasseerd 🙂
Met name (pun) ‘naar toe’ is mijn jeukwoord. Fijn en nuttig artikel; ik heb helaas soms ook de neiging smurfwoorden te gebruiken. Ik hou het artikel dicht bij de hand.
Ook zo’n loze uitdrukking: “ op zich….”
Bijv. “ op zich heb ik daar geen problemen mee”
Pfffff!
Wat een leuk artikel!
In mijn woordenboek betekent “acteren” toneelspelen, en alle andere betekenissen zitten het in het laatje ‘Gruwelijke Anglicismen’, waarin bijvoorbeeld ook de helaas stelselmatig oprukkende foute beklemtoning van de eerste lettergreep zit, zoals “pólitieke”, de spatieziekte (herfst aanbieding) en verder “de meest …”. (Ahem, de meest luie?). Elders gelezen in een verder prima tekst “de meest fijne”. Ik wacht nog op “de meest goede”.
Ik ervaar dit soort taalgebruik als fout, slordig, storend, grappig en/of onnozel. Tegelijkertijd ben ik oprecht geïnteresseerd in het hoe & waarom ervan. Bij “naar … toe” heb ik het vermoeden dat het woord “tegen” als “anti” wordt ervaren. “Hij was lief tegen haar” wordt (daarom) dan “Hij was lief naar haar toe”. Geen idee of dit klopt.
In mijn woordenboek betekent “acteren” toneelspelen, en alle andere betekenissen zitten het in het laatje ‘Gruwelijke Anglicismen’, waarin bijvoorbeeld ook de (in de media) helaas stelselmatig oprukkende foute beklemtoning van de eerste lettergreep zit, zoals “pólitieke”, de spatieziekte (herfst aanbieding) en verder “de meest …”. (Ahem, de meest luie?). Elders gelezen in een verder prima tekst “de meest fijne”. Ik wacht nog op “de meest goede”.
Ik ervaar dit soort taalgebruik als fout, slordig, storend, grappig en/of onnozel. Tegelijkertijd ben ik oprecht geïnteresseerd in het hoe & waarom ervan.
Naar … (toe): wordt “tegen” als “anti” ervaren? “Hij is lief tegen haar” wordt dan “Hij is lief naar haar toe”. In je voorbeeldzinnen vind ik “naar … (toe)” ook een stuk minder direkt, minder hard, dan het voorzetsel wat het vervangt. Misschien is dit een voorzichtigere manier van uitdrukken? (Vroeg zij voorzichtig).