Voorkennis is één van de grootste handicaps bij het schrijven voor een breed publiek. In dit artikel leer je in 7 stappen begrijpelijk schrijven. Maar je leest ook over depressieve vissen.
Want jawel, zelfs vissen zitten tegenwoordig aan de antidepressiva. Tenminste, dat had je kunnen denken bij het lezen van een berichtje dat ik onlangs schreef voor Nu.nl.
Het stuk ging over een opmerkelijke bevinding van Amerikaanse wetenschappers. Ze troffen de resten van medicijnen tegen depressiviteit aan in de hersenen van tientallen vissen.
In het stuk legde ik uit om welke soorten het ging (onder meer baarzen en rietvoorns) en waar deze dieren waren gevangen (in de Grote Meren bij de Niagarawatervallen). Ook schreef ik op welke stoffen er precies in de hersenen van de vissen waren aangetroffen, en wat de antidepressiva voor effect hebben op het brein van de dieren (ze worden er suf van en slaan geen acht meer op roofdieren).
Pas toen een collega een simpele vraag aan me stelde, drong het tot me door dat mijn stuk niet bepaald het toonbeeld van begrijpelijk schrijven was. ‘Leuk stuk over die vissen’, zei hij. ‘Maar één ding snap ik niet: hoe komen die antidepressiva in de hersenen van vissen terecht?’
Begrijpelijk schrijven
Bij het horen van zijn opmerking kon ik mezelf wel voor mijn hoofd slaan. Het is logisch dat een lezer als eerste wil weten hoe een vis aan antidepressiva komt (er leven immers geen psychiaters op de zeebodem). Waarom had ik de meest voor de hand liggende vraag in het onderzoek niet beantwoord?
Het had te maken met voorkennis. Ik ben al ruim tien jaar wetenschapsjournalist en heb meerdere stukken geschreven over de resten van medicijnen die in riolen belanden. Zo publiceerde ik eerder over vissen die vrouwelijker worden door medicijnresten in het water. Inmiddels is het voor mij als wetenschapsjournalist voor de hand liggend dat deze resten via het riool in zee belanden, daardoor vergat ik dit uit te leggen aan de lezer: een beginnersfout.
Voorkennis is één van de grootste handicaps bij het schrijven van artikelen voor een breed publiek. Soms heb je zo veel ervaring met een bepaald onderwerp dat je denkstappen overslaat in je uitleg. Dit is de reden dat artikelen uit het bedrijfsleven of de wetenschap vaak onleesbaar zijn voor buitenstaanders. Deze stukken staan vol met jargon, afkortingen en redeneringen die alleen voor insiders zijn te volgen.
Uiteindelijk kon ik het stuk over de vissen op nu.nl gemakkelijk verduidelijken door een zin toe te voegen. Maar de misser herinnerde me eraan hoe belangrijk het is om je bewust te zijn van voorkennis.
De kunst van begrijpelijk schrijven is om tijdens het schrijfproces in de huid van een leek te kruipen en al je voorkennis los te laten. Maar hoe doe je dat? Voor mezelf en andere schrijvers die voor een breed publiek schrijven: 7 schrijfadviezen voor begrijpelijke teksten.
Begrijpelijk schrijven tip 1 – neem een ijkpersoon in gedachten
Dat is een persoon die symbool staat voor je gemiddelde lezer. Als je voor jongeren schrijft, kan het je 15-jarige neefje zijn. Is je tekst bedoeld voor gepensioneerden, dan zou je één van je ouders in gedachten kunnen nemen. Houd steeds in gedachten dat je voor deze persoon schrijft en stem je uitleg en taalgebruik af op hun opleiding en levenservaring. Dat betekent niet dat je hippe woorden als ‘chill’ en ‘dope’ hoeft te gebruiken als je voor jongeren schrijft, wel dat je rekening houdt met hun voorkennis.
Een 15-jarige weet bijvoorbeeld meestal niet wat ‘scrummen’ is, en zou waarschijnlijk ook niet meteen meteen begrijpen dat vissen via het riool medicijnresten kunnen binnenkrijgen.
Een ijkpersoon hoeft overigens niet echt te bestaan. Bij het tijdschrift Libelle schreven de redacteuren jarenlang voor Ellen, een fictieve vrouw van 38 jaar uit Schagen die in de zorg werkte. Zij werd beschouwd als de gemiddelde lezer. Er hing zelfs een grote foto van haar op de redactie.
Begrijpelijk schrijven tip 2 – Doe de kroegpraattest
Hoe zou je het onderwerp in de kroeg of op een verjaardag uitleggen aan je ijkpersoon? Hoe zou je beginnen- misschien met een goede anekdote om iemand in het verhaal te trekken? Op welke manier zou je de materie uitleggen. Welke voorbeelden zou je gebruiken?
Dit is een goede manier om jezelf te dwingen je verhaal zo begrijpelijk mogelijk te presenteren voor een leek. In de kroeg of op een verjaardag gebruik je (hopelijk) geen vaktaal.
Begrijpelijk schrijven tip 3 – Stel jezelf ‘domme vragen’ tijdens het schrijven
Wat betekent dat eigenlijk? Waarom is dat zo? Hoe kan dat? Door jezelf na het schrijven van elke alinea dit soort vragen te stellen, wordt het makkelijker om in de huid van een leek te kruipen. Het is een soort extra check op begrijpelijkheid: je voorkomt dat je denkstappen overslaat.
Begrijpelijk schrijven tip 4 – Gebruik voorbeelden, en nog meer voorbeelden
Niets is zo belangrijk voor de begrijpelijkheid van een tekst als voorbeelden. Een voorbeeld maakt een tekst namelijk concreet. Neem de ambtelijke en abstracte zin hieronder.
In de vluchtelingenkampen vond veel kennisoverdracht plaats.
Wat gebeurt er als je er een voorbeeld van geeft.
Programmeurs gaven bijvoorbeeld een cursus programmeren aan alle jongeren in het vluchtelingenkamp.
Het wordt begrijpelijker.
Je kunt in een tekst voor een breed publiek bijna niet genoeg voorbeelden gebruiken. Als ik mensen interview voor de Volkskrant, of Quest, is mijn meest gestelde vraag altijd: ‘Kun je daar een voorbeeld van geven?’.
Begrijpelijk schrijven tip 5 – Vermijd passieve zinnen
Een passieve zin is namelijk per definitie abstract. Het is vaak onduidelijk wie het onderwerp in een zin is. Door actief te schrijven, dwing je jezelf meer uit te leggen.
Een voorbeeld:
Er worden vandaag werknemers ontslagen.
De nieuwe directeur gaat vandaag enkele werknemers ontslaan.
Of:
Er worden gratis griepprikken gegeven
De huisarts geeft vandaag gratis griepprikken aan buurtbewoners
Begrijpelijk schrijven tip 6 – Gebruik geen jargon of kantoortaal
Zeg geen ‘co-creatie‘ als je samenwerking bedoelt, of dat je een ‘continue dialoog wilt aangaan’, als je meer wilt overleggen met mensen. Dit soort kantoortaal is in je omgeving misschien doodnormaal, maar voor een leek is het onbegrijpelijk.
Kantoortaal-expert Japke-d. Bouma legt hier uit waarom.
Begrijpelijk schrijven tip 7 – Vermijd eufemismen
Soms is de verleiding voor bedrijven of organisaties groot om bepaalde woorden te vermijden, omdat ze een negatieve klank hebben. De term probleemwijken werd in 2007 in overheidsdocumenten bijvoorbeeld vervangen door prachtwijken.
Veel lezers begrepen echter niet precies wat die term betekende. Bij een probleemwijk denkt de gemiddelde Nederlander namelijk niet aan de term ‘pracht’. Inmiddels wordt de term krachtwijk gehanteerd – nog steeds zeer abstract.
Kortom: zorg dat ook een leek je tekst begrijpt, durf te schrijven waar het op staat.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Lees ook:
In je opwinding over de gemaakte beginnersfout Dennis maakte je opnieuw een fout en wel in deze zin:
De kunst van begrijpelijk schrijven is om je tijdens het schrijfproces in de huid van een leek te kruipen.
En nog wel een fout die je recent nog beschreven hebt.
Zoals je ziet lees ik je publicaties grondig. . Mijn interesse en waardering voor je teksten zijn hierdoor niet minder geworden !
Noem me geen muggenzifter Dennis, maar enkele alinea’s verder bleef mijn oog nog een keer hangen, en wel op deze zin:
Door jezelf bij na het schrijven van elke alinea dit soort vragen te stellen, wordt het makkelijker om in …………………………………………………………………….
Bedankt Bert! Altijd goed correcties, zelf zie je dat niet altijd meer. Fijne avond!