Beeldend schrijven is een goede manier om lezers een verhaal in te trekken. In deze opening van een verhaal voor Quest (eerste versie) koos ik daarom voor een scene waarin twee mannen door een regenwoud trekken op zoek naar een zeldzame stof die malaria kan genezen, maar er gaat iets mis met mijn keuze voor werkwoorden. (hier lees je trouwens hoe je een artikel op een aansprekende manier begint)
Een Engelsman en een Indiaan lopen door het regenwoud van Peru. Steeds als ze een boom met een roodachtige stam tegenkomen, blijven ze staan om splinters uit de bast te hakken en van het hout te proeven. Het is 1863. Het tweetal zoekt naar kinine, een substantie met een bittere smaak die in de bast van kinabomen voorkomt.
Als de Indiaan een boom ontdekt met opvallend veel van het spul in de stam, klimt hij naar de top om zaden tussen de takken weg te plukken. De Engelsman kijkt zenuwachtig om zich heen. Op het smokkelen van kinazaden uit het regenwoud staat de doodstraf.
Wil je beeldend schrijven, dan moet je ook beeldende werkwoorden kiezen. En dat laat ik na. Neem bijvoorbeeld de keuze voor ‘lopen’ in de eerste regel. Dat is een vrij fantasieloos werkwoord. Het is het eerste werkwoord waaraan je denkt als personages zich te voet voortbewegen, maar het zegt weinig over hoe ze dat precies doen.
Bij lopen denk je aan een kantoorklerk die van de trein naar zijn werk loopt. Wandelen de Engelsman en Indiaan op de dezelfde manier door het regenwoud? Waarschijnlijk niet. Ik kan werkwoorden bedenken die een stuk levendiger en toepasselijker zijn.
Ze banen zich een weg door het bos.
Ze worstelen zich langs bomen en planten.
Beeldend schrijven
Werkwoorden zijn enorm belangrijk bij beeldend schrijven, omdat ze uitbeelden uit hoe je personages zich gedragen. Je stelt je er meteen een pose bij voor, een gezichtsuitdrukking en misschien wel bepaalde kreten die ze uitslaan.
Het voordeel van levendige werkwoorden is verder dat je niet allerlei bijwoorden en bijzinnen uit de kast hoeft te trekken om een beeld op te roepen, zoals je in de volgende zinnen zou moeten doen (dan ontstaat ook het risico op tangconstructies en passieve zinnen).
Ze lopen moeizaam door het regenwoud
Ze lopen door het regenwoud, terwijl ze takken weghakken en over boomstammen stappen.
In de scene in het regenwoud vind je nog een paar werkwoorden die weinig beeldend zijn, zoals ‘staan’ en ‘kijken’.
Als je je lezers wilt meesleuren in een verhaal, kijk dan even of je tekst niet te veel van dit soort levensloze werkwoorden bevat. Hieronder noem ik er 9 die ik vaker moet vermijden. Meestal kun je ze vervangen door synoniemen die je verhaal in één klap beeldender maken.
Zijn
Misschien wel het ‘zwakste’ werkwoord dat er bestaat. Je geeft ermee aan dat je personages zich ergens bevinden, maar wat ze precies doen is een raadsel.
Debbie was in Spanje
Beeldend schrijven? Kies dan voor:
Debbie vierde vakantie in Spanje
Debbie dobberde op een luchtbed in Spanje
Debbie danste, dronk wijn en verleidde mannen in Spanje
Worden
Bijna net zo vaag als ‘zijn’. Je personage maakt een ontwikkeling door, maar wat hij of zij precies doet is onduidelijk.
Frank wordt politieman.
Beeldend schrijven?
Frank leert voor politieman.
Frank blokt voor zijn examens op de politieschool.
Staan
Mensen staan zelden alleen maar. Ze kijken naar voorbijgangers, drinken koffie, of eten een ijsje. Meestal kun je staan gewoon weglaten en vervangen door een interessanter werkwoord.
Jan staat in de keuken.
Maar wat moet je je daar als lezer bij voorstellen? En waarom staat hij daar? Er zijn zo veel levendigere werkwoorden die je kunt gebruiken.
Jan leunt tegen de keukentafel.
Jan wacht op zijn tosti in de keuken.
Gaan
Een vage manier om te zeggen dat iemand onderweg is.
Duco gaat naar school.
Maar hoe ziet dat er precies uit? Twee voorbeelden van beeldend schrijven
Duco fietst naar school
Duco grist zijn schooltas onder de tafel vandaan en rent de voordeur uit.
Lopen
Dit werkwoord kan bijna altijd beeldender.
Mia loopt over straat
Maar hoe precies?
Mia slentert over straat
Mia kuiert over straat
Mia ijsbeert over straat
Kijken
Frank kijkt uit het raam
Ja, we kijken allemaal naar dingen, de hele dag door. Maar hoe precies? Wees specifieker.
Frank staart uit het raam
Frank tuurt uit het raam
Frank gluurt uit het raam
Hebben
Een werkwoord dat net als zijn en worden vaak een ‘staat’ beschrijft waarin iemand verkeert.
Franka heeft plezier
Franka heeft slaap
Bedenk hoe ze eruit ziet.
Franka danst, springt en zingt liedjes.
Franka gaapt en wrijft in haar ogen.
Praten
Twee oude mannetjes praten met elkaar op een bankje
Maar op welke toon en met welke emotie? Wees specifieker, dat geeft je verhaal of artikel meer sjeu.
Twee oude mannetjes discussiëren met elkaar op een bankje.
Twee oude mannetjes schreeuwen naar elkaar op een bankje
Twee oude mannetjes keuvelen met elkaar op een bankje
Doen
Doen beschrijft een actie, maar welke actie precies? Meestal blijkt dat alleen uit bijwoorden, bijzinnen of hulpwerkwoorden. Kortom: het is een inefficiënt werkwoord.
De hond doet gemeen
Beelden schrijven:
De hond bijt
De hond verscheurt mijn huiswerk
Maken
Dit werkwoord heeft hetzelfde nadeel als ‘doen’. Het is vaak onduidelijk welke handeling je er precies mee beschrijft. Je moet er veel bijwoorden bij gebruiken.
Dylan maakt ontbijt
Beeldend schrijven:
Dylan bakt een ei.
Dylan schept een omelet uit de pan.
Komen
Net zo vaag als gaan, dit werkwoord zegt nauwelijks iets over de handeling die het personage uitvoert.
Oma komt naar huis
Dat kan beeldender.
Oma lift naar huis
Oma rijdt in haar scootmobiel naar huis
Oma koprolt naar huis.
* Meer tips over beeldend schrijven vind je in het ongenaakbare schrijfhandboek van Jan Renkema, Schrijfwijzer.
* Synoniemen zoeken voor werkwoorden wordt een stuk makkelijker met het 1215 pagina’s tellende Groot Synoniemenwoordenboek van Van Dale. Dit is een vrijwel onuitputtelijke bron van synoniemen, inclusief uitleg van subtiele betekenisverschillen.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Lees ook:
Leuk om te lezen! Had er nooit echt bij stil gestaan, maar het maakt een wereld van verschil.
“… het ongenaakbare schrijfhandboek van Jan Renkema”. ‘Ongenaakbaar’ betekent ‘ontoegankelijk’. Is dat wat je bedoelt?
Ongenaakbaar betekent ook: niet te benaderen (in hoe goed het is). Dat is een ongenaakbaar doelpunt.
Dank je. Fijn te lezen.
goeie tips dank!