Achtergrondartikel schrijven? De notendop-alinea maakt of breekt je verhaal

Als ik weer eens vastloop bij het schrijven van een achtergrondartikel, gebeurt dat meestal in de derde of vierde alinea. Zo verslikte ik me een tijd geleden in een stuk voor KIJK.  Het artikel ging over de vraag waarom chimpansees zo vaak gewelddadig gedrag vertonen naar elkaar.

(Wil je eerst precies weten wat een achtergrondartikel is, lees dan: wat is een achtergrondartikel eigenlijk?)

Of leer een nieuwsbericht schrijven)

In de eerste alinea’s schetste ik twee moorden waarbij chimpansees werden vermoord door soortgenoten. Wat mij betreft een pakkende opening. Maar daarna ging het mis. In de derde alinea begon ik meteen te vertellen over het wetenschappelijk onderzoek naar het geweld onder chimpansees (zie eerste versie). De lezer blijft op dat moment met vragen zitten: waar gaat dit artikel precies heen? Waarom moet ik doorlezen? Wat ga ik nog te weten komen?

De eindredacteur mailde me dan ook met commentaar. ‘Volgens mij moet je iets veranderen aan het begin, dat loopt nog niet lekker. Ik mis de alinea die me introduceert in het verhaal.’

Achtergrondartikel zonder notendop

Hij had gelijk. Het is goed om achtergrondartikelen te beginnen met een anekdote waarmee je de lezer nieuwsgierig maakt en emotie oproept. Maar daarna moet je ter zake komen met de zogenoemde nut graph (of notendop-alinea). Het is de belangrijkste alinea van je verhaal, een soort wegwijzer waarin je in het kort uitlegt waar het artikel over gaat en wat de lezer erin te weten zal komen.
Als dit stuk tekst ontbreekt, heb je grote kans dat je publiek afhaakt. Hieronder leg ik je uit hoe je zo’n ‘notendop-alinea’ schrijft en aan welke vijf kenmerken de paragraaf nog meer moet voldoen

– zoals je begrijpt, heb je zojuist de nut graph van dit achtergrondartikel gelezen –

1) De notendop-alinea verbindt de anekdote waarmee je begint met de rest van je artikel

Neem het achtergrondartikel dat je op dit moment leest: ik begin met een anekdote over het chimpansee-verhaal waarin ik notendop-alinea ben vergeten. Vervolgens maak ik duidelijk dat het een verkeerde inschatting was, en waarom je zo’n alinea nu juist wel in je verhaal moet opnemen. Kortom: ik maak de anekdote relevant.

2) De nut graph vertelt de lezer waarom het onderwerp van je artikel aandacht verdient

Neem dit krantenartikel over de herdenking van de aanslag op een gayclub in Orlando. Schrijver Botte Jellema stelt een maatschappelijk probleem aan de orde: er lijkt minder massale steun voor de slachtoffers dan bij andere aanslagen.

Hij begint met een anekdote over een herdenkingsbijeenkomst waar alleen homoseksuele mensen zijn. Vervolgens zegt hij in de nut graph: dit klopt niet, na de aanslag op Charlie Hebdo verenigde iedereen zich met de leus ‘Je suis Charlie’ en nu zijn hier alleen mensen die zelf ook homoseksueel zijn. ‘Noem me overgevoelig, maar dit dacht ik afgelopen maandag: waar is iedereen die toen Charlie was? Gaat deze herdenking niet ook over ‘onze vrijheid’? Is het echt zo lastig, #jesuisgay?’ 

Boem! Hij heeft zijn punt gemaakt, en kan nu verder met de rest van zijn artikel.

3) De nut graph maakt de lezer nieuwsgierig

Een geweldig voorbeeld van een nieuwsgierigmakende notendop-alinea vind je in deze column over dino-plaatjes van Ionica Smeets. In het krantenartikel rekent ze uit hoe veel plaatjes je moet verzamelen om een verzamelalbum vol te krijgen. Ze blikt kort vooruit naar het einde van het artikel, maar verraadt nog niets. Dat komt de spanning ten goede.

‘Zelfs als je een miljoen kaartjes hebt verzameld, kan het gebeuren dat die ene er nog steeds niet tussen zit. Daarom zal ik hier uitrekenen hoe lang het gemiddeld duurt om 160 verschillende kaartjes te verzamelen (wie alleen het schokkende antwoord wil, mag de volgende twee alinea’s overslaan)’

4) De notendop-alinea vertelt waarom het verhaal actueel is

Waarom moet de lezer dit verhaal nú lezen. In de twee hierboven genoemde voorbeelden uit kranten straalt de nut graph urgentie uit door de recente gebeurtenissen die worden beschreven. De dino-plaatjesactie van Albert Heijn was in volle gang toen Ionica Smeets erover schreef, de herdenkingen van de aanslag in Florida waren het gesprek van de dag toen Botte Jellema zijn artikel publiceerde. Dat benadrukken beide schrijvers ook.

In het artikel dat je nu leest, is urgentie minder belangrijk. Het is geen nieuwsverhaal. Je hebt zelf op het stuk geklikt, dus waarschijnlijk is het voor jou sowieso relevant (zeker als je tot hier hebt doorgelezen).

5) De ‘notendop’ van een artikel moet niet te lang op zich laten wachten

Een lezer wil snel weten of een achtergrondartikel voor hem relevant is. Zelf hanteer ik de regel dat de notendop-alinea uiterlijk na 400 woorden moet beginnen, maar het liefst eerder (na 350 of zelfs 250 woorden). Hoe sneller je de lezer bij zijn lurven grijpt, hoe beter. Daarnaast is het belangrijk om kort en krachtig een punt te maken. Een notendop-alinea is kernachtig en wijdt niet uit over allerlei details. Als het niet lukt om deze alinea te schrijven, is dat meestal een teken dat je zelf nog niet helemaal weet waar je verhaal heen gaat en wat je wilt vertellen.

***

De definitieve versie van mijn artikel over chimpansees kreeg uiteindelijk zijn ‘notendop’. Het is zeker niet de beste nut graph ooit geschreven, zo kom ik er relatief laat mee (misschien had ik maar voor één voorbeeld van chimpanseegeweld als inleiding moeten gebruiken). Maar hé de notendop-alinea doet in ieder geval zijn werk, hij wijst lezers de weg. Het artikel kon naar de drukker en werd uiteindelijk gepubliceerd in KIJK.

*
Vreemd is overigens dat de term nut graph maar weinig wordt gebruikt in Nederland. Zo leerde ik nooit iets over deze belangrijke alinea tijdens mijn opleiding aan de School voor Journalistiek. Bij het prestigieuze Amerikaanse opleidingsinstituut Poynter behoort de notendop-alinea daarentegen tot standaard lesmateriaal.

* Wil je leren hoe je een achtergrondartikel schrijft, schaf dan het Basisboek Journalistiek aan. Hierin geven schrijfdocenten Henk Asbreuk en Addie de Moor een onmisbaar overzicht van alle journalistieke verhalen en schrijftechnieken die je ervoor nodig hebt.

Lees ook:

• Schrijven is schrappen: deze 11 woorden kun je altijd schrappen
• Wat is een achtergrondverhaal?
• Zo vermijd je passieve zinnen
• Waarom tangconstructies soms mooi kunnen zijn
• Waarom je soms op je bek moet gaan om artikelen te verkopen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast