Wat hebben Toy Story, De wolf en de zeven geitjes, en Jurassic Park met elkaar gemeen? Op het eerste gezicht niet veel. De hoofdrolspelers (protagonisten) zijn respectievelijk een pratend speelgoedpoppetje, een slimme wolf en een stel paleontologen. En de verhalen spelen zich af in totaal verschillende werelden: binnen een huishouden van een familie, in een sprookjesland en op een onbewoond eiland. Maar als je naar de verhaalstructuur en manier van storytelling kijkt in plaats van de inhoud, zijn er wél opvallende overeenkomsten.
De bovenstaande verhalen zijn opgebouwd volgens een vast recept dat veel bekende (scenario)schrijvers gebruiken in hun verhalen. Als je het recept eenmaal kent, zul je het onvermijdelijk gaan herkennen in allerlei films, boeken of sprookjes.
En als je zelf schrijft, kun je het raadplegen om te zien of je eigen verhalen goed in elkaar zitten. Het kan je zelfs helpen bij het schrijven van artikelen en verkoopteksten.
Storytelling: bestaat er een universele verhaalstructuur?
Waar heb ik het nu precies over? Over een verhaalstructuur die ook wel de Story Spine van Pixar wordt genoemd
De schrijvers van het filmbedrijf Pixar gebruiken de betreffende structuur naar verluidt als ruggengraat in al hun tekenfilms: van Ice Age tot Toy Story en Zelf heb ik er veel aan gehad bij het schrijven van mijn boek Savelsbos. Het recept is kort en krachtig en bestaat uit zeven stappen.
Er was eens …,
die elke dag…
tot op een dag…
Daardoor…
En daardoor…
Totdat uiteindelijk…
En sinds die dag….
Dit stappenplan lijkt zonder invulling kaal en weinig inspirerend. Maar als je deze zeven stappen betrekt op een verhaal waaraan je werkt, krijg je veel meer inzicht in de opbouw ervan. Om dat te illustreren bespreek ik het recept voor verhaalstructuur hieronder aan de hand van Jurassic Park, Toy Story, De wolf en de zeven geitjes en mijn eigen boek Savelsbos.
(Let op: dit artikel bevat spoilers voor deze films en verhalen. Zonder het einde te verklappen kan ik de verhaalstructuur niet bespreken. Lees niet verder als je de ontknopingen niet wil weten)
Storytelling – verhaalstructuur – stap 1: Er was eens…die elke dag…
Het zinnetje ‘er was eens’ kennen we allemaal uit sprookjes. Het klinkt ouderwets, en je hoeft het natuurlijk niet letterlijk te gebruiken. Maar in hedendaagse verhalen is het nog steeds belangrijk om in de openingsscènes je personages en hun wereld inzichtelijk te maken aan je publiek.
Ten eerste wil je herkenbaarheid opwekken. Wat doen je personages precies? Welk patroon volgt hun dagelijks leven? En is dat misschien vergelijkbaar met dat van je lezer.
Maar belangrijker nog is de vraag: wat zijn de regels van de wereld waarin ze leven? Als je het sprookje De wolf en de zeven geitjes leest. weet je de eerste alinea al dat je leest over een wereld waarin dieren net als mensen in huizen leven en kunnen praten. Schematisch zou je het begin van dat laatste verhaal als volgt kunnen opschrijven:
Er waren eens 7 jonge geitjes die in een huisje woonden waar elke dag een wolf aanbelde, maar ze deden nooit open, omdat ze waren gewaarschuwd door hun moeder.
In Toy Story weet je na de openingsscène meteen dat het verhaal zich afspeelt in een wereld waar speelgoed tot leven komt als mensen afwezig zijn.
Er was eens een speelgoedcowboy, Woody, die overdag het favoriete speelgoed was van een jongetje, Andy, en die tot leven kwam als geen mensen in de buurt waren.
Al deze informatie is belangrijk voor het verdere verloop van je verhaal en de opbouw naar het einde. De regels van je fictieve wereld moeten vanaf het begin duidelijk zijn, je kunt ze niet halverwege aanpassen.
Want stel: je leest een verhaal waarin een gevangene probeert te ontsnappen uit een gevangenis. Aan het einde mag hij een rondje lopen op de binnenplaats. Daar blijkt opeens dat hij kan vliegen. Hij gebruikt zijn armen als vleugels en vliegt zo naar de vrijheid. Je voelt je dan bekocht als lezer. Niet is onmogelijk in een verhaal. Maar als een personage kan vliegen, als speelgoedpoppetjes tot leven komen, of als dieren kunnen praten, moet je dat al vroeg in het verhaal duidelijk maken.
Storytelling – verhaalstructuur stap 2: Tot op een dag…
Dit is het punt waarop je verhaal echt op gang komt. Bij deze stap wordt het normale leven van je hoofdpersonen verstoord. Daarmee creëer je een spanningsboog. De grote vraag is nu: komt dit nog goed?
In het sprookje van de de film Toy Story ontdekt Woody bijvoorbeeld dat Andy een ander speelgoedpoppetje voor zijn verjaardag krijgt. In de verhaalstructuur van Pixar is dat de volgende stap in de opbouw.
Er was eens een speelgoedcowboy, Woody, die elke dag aandacht kreeg van een jongetje, Andy, en die tot leven kwam als geen mensen in de buurt waren. Tot op een dag de speelgoedastronaut Buzz Lightyear zijn plek dreigde in te nemen als favoriet van Andy.
Het sprookje De wolf en de zeven geitjes volgt de eerste paar alinea’s een vast patroon. De wolf klopt aan met een smoesje en de geitjes hebben hem door. Maar dat verandert als de wolf langs de molenaar gaat en zijn poot laat bestrooien met wit poeder, zodat het een geitenpoot lijkt.
Er waren eens 7 jonge geitjes die elke dag last hadden van een wolf die aanbelde, maar nooit open deden, omdat ze waren gewaarschuwd door hun moeder. Tot op een dag een geitje toch de deur opende, omdat hij een witte poot voor het raam zag en dacht dat zijn moeder aanklopt.
Het verhaal komt nu op gang: wat gaat er met de geitjes gebeuren? Zullen ze het overleven?
De opbouw van de film Jurassic Park is grotendeels vergelijkbaar met het sprookje en de tekenfilm Toy Story.
Er waren eens twee paleontologen die elke dag onderzoek deden naar dinosaurussen. Tot op een dag een miljardair hen uitnodigde in een pretpark met levende dinosaurussen dat hij zo snel mogelijk wilde laten goedkeuren voor publiek door wetenschappers.
Storytelling – verhaalstructuur stap 3: Daardoor…en daardoor, enz…
Je bent aangekomen bij de meest creatieve stap in deze veel gebruikte verhaalstructuur. In dit middenstuk van het verhaal verzin je de gebeurtenissen die ontstaan uit de verstoring van het dagelijks leven van je hoofdpersoon. Zorg voor een keten van twee, drie of misschien vier grote gebeurtenissen leidt naar het einde van je verhaal.
In Toy Story krijgt Woody na de ontdekking van Buzz Lightyear bijvoorbeeld ruzie met dit concurrerende speelgoedfiguur. Daardoor krijgen de speelgoedfiguren ruzie en vallen ze uit de auto als de familie van het jongetje tankt bij een tankstation. Daardoor belanden de speelgoedfiguren in de handen van een andere jongen, die voor de lol speelgoed vernielt. Daardoor moeten Woody en Buzz samenwerken om te ontsnappen en terug te keren naar het huis van Andy.
Zie je het patroon? Daardoor, en daardoor, enz. Net zo lang totdat het einde van het verhaal in zicht is. Aan deze stap zie je dat een universele verhaalstructuur niet hoeft te zorgen voor verhalen die op elkaar lijken.
De gebeurtenissen in verhalen kunnen totaal verschillend zijn, ze hebben alleen als overeenkomst dat ze uit elkaar voortvloeien. Je verhaal krijgt op die manier samenhang en wordt geloofwaardiger. Dat zie je ook in Jurassic park. Een keten van gebeurtenissen brengt het verhaal naar een einde.
In Jurassic Park wil de miljardair zijn pretpark bijvoorbeeld zo snel mogelijk laten goedkeuren door wetenschappers.
Daardoor stelt hij de rondleiding in het park niet uit, als er een storm op komst is. Daardoor valt op sommige plekken in het park de stroom uit tijdens de rondleiding. Daardoor worden de bezoekers aangevallen door dinosaurussen.
Storytelling – verhaalstructuur stap 4 : Totdat uiteindelijk… en sinds die dag….
Met deze laatste stap breng je het verhaal tot een ontknoping. Waar leidt je keten van gebeurtenissen heen? En vooral: wat gebeurt er daarna met je hoofdpersonen? Voor een goed einde van een verhaal moet je die vragen beantwoorden. Een bevredigende ontknoping verandert namelijk iets aan de manier waarop je personages leven, of aan hun wereld.
In Toy Story zorgt de keten van gebeurtenissen er uiteindelijk voor dat Buzz en Woody vrede sluiten en niet meer ruziën om de gunst van Andy. In de laatste scene luisteren ze via een radioverbinding naar een verslag van de verjaardag van Andy, die een nieuw cadeau ontvangt. “We hoeven nergens bang voor te zijn”, zeggen ze tegen elkaar. “Welk speelgoedfiguur kan ons nu overbodig maken.” Schematisch ziet dat er zo uit:
Totdat uiteindelijk Buzz en Woody vrede sluiten. En sinds die dag accepteren ze dat ze de aandacht van Andy altijd zullen moeten delen.
Leuk is dat de schrijvers nog een kleine twist aan het verhaal toevoegen. Andy krijgt geen nieuw speelgoedfiguur, maar een hond. Dat laat natuurlijk ruimte over voor een vervolg.
In Jurassic Park leidt de keten van gebeurtenissen ertoe dat alle wetenschappers in de slotscène met een helikopter van het eiland vertrekken en besluiten om het pretpark niet goed te keuren. Volgens het Pixar-recept eindigt het verhaal dus zo:
Totdat uiteindelijk alle gasten met een helikopter van het eiland vertrekken. En sinds die dag kwam er niemand meer in Jurassic Park.
Hoe De wolf en de zeven geitjes afloopt, kun je hier zelf lezen. Maar hoe gebruik je dit stappenplan nu voor je eigen verhaalstructuur?
Hoe gebruik je deze universele verhaalstructuur?
Je kunt deze universele verhaalstructuur in mijn ogen het beste beschouwen als een geheugensteuntje, waarmee je kunt checken of de gebeurtenissen in je verhaal herkenbaar zijn, genoeg spanning opwekken en elkaar logisch opvolgen tot het einde.
Bij het schrijven van mijn eigen boek (een thriller waarin een meisje verdwijnt) kwam deze verhaalstructuur me goed van pas. Het lukte het me in eerste instantie niet om een goede ontknoping te verzinnen waarin duidelijk werd wat er met mijn hoofdpersoon (het meisje) was gebeurd. Alles wat ik verzon (was ze ontvoerd, vermoord, verdwaald?) leek te vergezocht.
Door de universele verhaalstructuur van Pixar besefte ik uiteindelijk dat ik iets aan het begin van het verhaal moest veranderen om een goed einde te kunnen schrijven. Ik herschreef de eerste hoofdstukken en creëerde nieuwe plekken en gewoontes voor de personages, die mijn einde geloofwaardiger maakten.
Simpel gezegd: je kunt aan het einde van een roman wel onthullen dat je hoofdpersonage is omgekomen toen ze ‘s nachts een stukje ging zwemmen in zee. Maar dat einde is alleen geloofwaardig als in de eerste hoofdstukken al subtiel hebt duidelijk gemaakt, dat ze van zwemmen houdt, en dat ze op rare momenten een duik neemt.
Zie de verhaalstructuur van Pixar niet als een wondermiddel, waarmee je in een paar stappen de nieuwe Jurassic Park of Toy Story kunt schrijven. Als het zo eenvoudig was, deed iedereen dat.
Een goed plot bedenk je voornamelijk op eigen kracht met ingredienten als: fantasie, tijd en doorzettingsvermogen. Maar als je de stappen van deze universele verhaalstructuur in gedachten houdt, kun je je verhaal wel sterker maken, zodat het meer beklijft bij je lezer. Kortom, aan de slag.
Of zoals Buzz Lightyear zou zeggen: to infinity and beyond!
(Met deze gratis storyplanner kun je de verhaalstructuur van Pixar gebruiken bij het maken van een opzet).
Wil je weten hoe je deze verhaalstructuur kunt inzetten bij het schrijven van artikelen of verkoopteksten, volg dan mijn cursus Storytelling voor tekstprofessionals.
Cursus Storytelling - schrijf je in!Meer weten over deze storytelling-methode in films en boeken? Schaf het dan het boek Invisible Ink aan, waarin Brian McDonald deze verhaalstructuur nog veel verder uitdiept. (Het boek is schaars, maar de luisterversie is wel meteen beschikbaar). Meer info lees je in deze post over de 7 beste storytelling-boeken.
Lees ook:
- Dit is de basis van storytelling in 2 stappen (vaak wordt er veel te ingewikkeld over gedaan)
- Dit verhaal over een Friese dropmaker is misschien wel het beste Nederlandse voorbeeld van storytelling
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Als je mijn beste tips wil en een stok achter de deur nodig hebt, volg dan vandaag nog mijn workshop Kort verhaal schrijven – ontgrendel je verbeelding
