Boek schrijven? Hoe je met één zin de basis legt voor je plot

Hoe bedenk je de verhaallijn van een boek? Het ontstaan van mijn boek Savelsbos (in 2013 uitgegeven door Cargo/Bezige Bij) is niet het beste voorbeeld. Het plot van deze thriller begon met één zin, waar ik achteraf gezien beter over had moeten nadenken. 

Vier vrienden keren terug naar een bos waar ooit hun jeugdvriendin is verdwenen, een gebeurtenis waar zij als kind voor zijn veroordeeld. 

Ik schreef deze zin tijdens cursus van een literair agent. Hij daagde me uit om het plot zo kort mogelijk samen te vatten, zodat ik tot de kern kwam. Maar bij het horen van mijn antwoord toonde trok hij een bedenkelijk gezicht, en gaf hij de beurt aan iemand anders 

Achteraf gezien was dat terecht.   

Verhaallijn of plot bedenken

De verhaallijn van je boek terugbrengen tot één zin is één van de bekendste methodes om een plot te bedenken. Zo’n zin wordt wel een premisse of basisidee genoemd. Je dwingt  jezelf ermee om alle spanning van je verhaallijn samen te persen in tien tot vijfentwintig woorden. 

Eigenlijk werk je zo aan een mini-pitch waarmee je potentiële lezers maar vooral jezelf  overtuigt van de kracht van je idee. De zin is het zaadje waaruit de rest van je verhaal, oftewel de plot kan groeien. 

Maar het opbouwen van een plot uit uit één zin brengt ook risico’s met zich mee. Als er ingrediënten ontbreken in je ‘plotzin’, krijgt je verhaal groeiproblemen. De spanning vloeit weg, personages worden ongeloofwaardig of de verhaallijn loopt dood. 

Dat is precies wat er gebeurde tijdens het schrijven van Savelsbos. Na de eerste vijf hoofdstukken liep ik vast. Het lukte me niet om de spanning vast te houden in het verhaal. Niet zo gek, want als je het basisidee voor mijn plot nog eens bekijkt ontbreekt er een belangrijk ingrediënt. 

Vier vrienden keren terug naar een bos waar ooit hun jeugdvriendin is verdwenen, een gebeurtenis waar zij als kind voor zijn veroordeeld. 

Vier elementen van een goed plot

De achtergrond van dit plot is spannend en roept genoeg vragen op voor een goed verhaal. Hoe is hun vriendin precies verdwenen? En wie was daarvoor verantwoordelijk?  

Maar de belangrijkste actie in de ‘plotzin’ – ze gaan terug naar de plek in een bos waar ooit hun jeugdvriendin is verdwenen – is nog te ‘slap’.  Wat gaan ze op de plek van de misdaad doen? En belangrijker: waarom wordt dat spannend? 

Als je de zin nu leest, zouden de hoofdpersonen gewoon rond een kampvuurtje kunnen gaan zitten praten over wat hen is overkomen. Dat blijft niet lang interessant. Laat ze lekker, zou je kunnen denken als lezer. Ik ga een ander verhaal lezen dat wél spannend is. 

Hoe schrijf je dan wel een goede zin waarmee je de basis legt voor een goed plot? Het beste advies las ik in het boek The Breakout Novelist, geschreven door de beroemde Amerikaanse literair agent Donald Maas. 

‘Een premise hoeft geen verhaaltje of mini-outline te zijn’, schrijft hij. ‘Het kan veel korter zijn, maar dan moet het wel de energie van een uranium-isotoop hebben. (…) Kort gezegd is een premise een beeld, moment, gevoel of geloof dat genoeg kracht en persoonlijke betekenis voor de auteur heeft om haar verhaal in vuur en vlam te zetten en het als een raket vooruit te branden, honderden pagina’s lang. 

Maar hoe creeër je zo’n premise met de kracht van een raket. Volgens Maas moet het basisidee voor een plot voldoen aan 4 voorwaarden:

• geloofwaardigheid
• originaliteit
• emotionele aantrekkingskracht
• conflict 

Elke verhaallijn heeft conflict nodig

Waar ging het mis bij mijn basisidee voor Savelsbos? In mijn plotzin zat genoeg geloofwaardigheid. Het gebeurt regelmatig dat een spel tussen kinderen uit de hand loopt, soms met gruwelijke gevolgen. Neem dit voorbeeld uit Urk.  

Ook had mijn verhaal in mijn ogen genoeg originaliteit. Savelsbos had geen radicaal vernieuwend plot, maar het was intrigerender dan de gemiddelde detective-roman waarbij er een lijk wordt gevonden en vervolgens een inspecteur in beeld komt die het raadsel oplost. 

Emotionele aantrekkingskracht was er voor mij ook genoeg. Ik kreeg het idee voor het boek vlak na mijn middelbare schoolperiode waarbij ik mijn vaste vriendengroep uit elkaar viel. Ik dacht toen: wat zou er moeten gebeuren om ons voor ons leven lang met elkaar te verbinden? 

Toch werkte mijn plotzin niet. En dat kwam door het ontbreken van misschien wel het belangrijkste ingrediënt: conflict. In een goed verhaal botsen mensen met elkaar: ruzies ontstaan, vriendschappen worden verbroken, geliefden worden gescheiden en levens worden bedreigd. 

Vragen zonder antwoorden voor je verhaallijn

Pas als je bij het lezen van een plotzin drama voelt aankomen, gaat je fantasie echt werken. Bij het bedenken van een plotzin is conflict oproepen daarom één van je belangrijkste taken. Bij mij hielp het om mezelf bij het schrijven van de plotzin de volgende vragen te stellen? 

Tot welk mogelijk conflict kan de centrale gebeurtenis in de plotzin leiden? 
Wat willen de hoofdpersonages? 
Wie of wat staat hen daarbij in de weg? 
Op welk gebied wantrouwen de personages elkaar? 
Op welke manier zouden hun tegenstrijdige belangen kunnen ontsporen? 

Je hoeft in je plotzin geen antwoord te geven op al die vragen. Het is vooral de kunst om deze vragen op te roepen door personages in omstandigheden te plaatsen die tot een conflict kunnen leiden.  

Oefen met je plot en premisse

Neem bijvoorbeeld de volgende plotzin: 

Een gevangenisbewaarder met gokschulden raakt steeds hechter bevriend met een gevangene die ervan wordt verdacht dat hij een fortuin heeft verstopt in een nabijgelegen bos.  

Waarschijnlijk ontstaan enkele van bovenstaande vragen nu als vanzelf in jouw hoofd. Wat wil die gevangenisbewaarder met die vriendschap? Op welk gebied wantrouwen deze mannen elkaar? En hoe zou dit kunnen ontsporen? Misschien ontstaat er vanzelf al een scenario in je hoofd. 

Of neem deze plotzin: 

Een man die wordt behandeld voor een psychose hoort in een café dat twee mensen een aanslag beramen op de president.  

Ook deze premisse leidt meteen tot allerlei vragen en een spannende verhaallijn. Zou de man de aanslag willen voorkomen? In hoeverre zal zijn omgeving hem daarbij in de weg zitten? En hoe zou dit kunnen ontsporen; zou hij misschien worden opgesloten en als gek worden bestempeld? 

Een laatste voorbeeld van een premisse: 

Een Duitse officier werkt in een concentratiekamp en wordt verliefd op een Joodse vrouw in de barak waarover hij de leiding heeft. 

Hoe ver gaat deze man om de liefde van de Joodse vrouw te winnen, hoe reageert zij daarop, en wat als de omgeving hun verhouding ontdekt? 

Plot bedenken: je moet een beetje wreed zijn

Je merkt: als je een goed plot wil bedenken, moet je een beetje wreed zijn. Je plaatst je personages in een vijandige omgeving, drijft ze tot wanhoop en zorgt ervoor dat ze in een conflict raken met elkaar en/of hun omgeving. Alleen dan krijg je een verhaal dat je lezers van begin tot einde zal boeien.

Bij het bedenken van mijn plotzin voor Savelsbos moest ik veel specifieker zijn over de situatie om uiteindelijk genoeg conflict te scheppen. Wat gingen de hoofdpersonen precies uitzoeken op de plek van het misdrijf? En welke belangen hebben ze? 

Ik herschreef mijn premisse.

Vier vrienden keren terug naar de mergelgrotten van het Savelsbos om de verdwijning van een jeugdvriendin op te lossen waarvoor ze als kind zijn veroordeeld, maar ze hebben allemaal een andere herinnering aan het voorval. 

In deze zin zit meer conflict. Nu duidelijk is dat de hoofdpersonen de verdwijning van hun jeugdvriendin alsnog willen oplossen, kun je je meteen voorstellen dat dat tot wrijving zal leiden, misschien met de plaatselijke politie of met mensen die hen nog steeds verantwoordelijk houden voor de verdwijning. Dat ze zich schuil houden in grotten voegt nog iets aan dit conflict toe.

Maar het verhaal kan op meer manieren ontsporen, omdat ieder van de hoofdpersonen andere herinneringen heeft aan de verdwijning. Misschien verzwijgen één of meerdere vrienden wel iets, misschien willen sommige aanwezigen helemaal niet dat het misdrijf wordt opgelost. 

Schrijf je eigen plotzin

Als er genoeg conflict in een plotzin zit, beïnvloedt dat bijna elke scène die je schrijft in een boek. Je personages gaan anders handelen, komen tegenover elkaar te staan, en maken meer mee. Nadat ik mijn premisse veranderde. ontstond er bijna als vanzelf een keten van spannende gebeurtenissen die uitgroeide tot een boek.  

Uiteindelijk werd Savelsbos uitgegeven door uitgeverij Cargo (een imprint van de Bezige Bij). Mijn plotzin vormt de basis voor tekst op de achterflap. 

Het schrijven van een goede plotzin is een kleine, maar belangrijke stap naar het schrijven van een boek die je vandaag nog kunt zetten. Achteraf gezien had ik mijn boek misschien spannender kunnen maken door de premisse in een vroeg stadium aan te passen.

Hoe had de omstandigheden voor mijn personages dan nog nijpender kunnen maken? Nou, bijvoorbeeld met deze aanpassingen in de premisse:

Vier mannen die net uit de gevangenis zijn ontsnapt keren terug naar de mergelgrotten van het Savelsbos om de verdwijning van een jeugdvriendin op te lossen waarvoor ze als kind zijn veroordeeld, maar ze hebben allemaal een andere herinnering aan het voorval. 

Voel je hoe de spanning toeneemt door deze premisse? De terugkeer van de hoofdpersonen naar de mergelgrotten is nu minder vrijblijvend. Ze moeten zich daar ook verschuilen, want ze zijn voortvluchtig en er wordt naar ze gezocht.

Op deze manier kan ook jij je idee voor je boek aanscherpen. Beantwoord voor jezelf de onderstaande vragen zo goed mogelijk. En bedenk steeds: kan ik de omstandigheden van mijn personages niet nóg nijpender maken, zodat de verhaallijn spannender wordt.

1. Wie zijn je personages? 
2. Wat willen ze? 
3. Welke situatie houdt hen tegen? 
4. In hoeverre zijn hun belangen tegenstrijdig
5. Hoe zou de situatie kunnen ontsporen?

En begin vooral niet te vroeg met het schrijven van je boek. Schrijf eerst de zin waarmee je de basis legt voor jouw plot, en blijf die zin steeds spannender maken. Grote kans dat jouw boek Savelsbos dan gaat overtreffen.

Meer leren over het bedenken van een plot? Bestel het boek The Breakout Novelist bij Bol.com of lees één van deze 22 boeken over schrijven.

Online workshop: kort verhaal

Zelf een kort verhaal schrijven? In de online videoworkshop Ontgrendel je verbeelding help ik je bij het zetten van de eerste stappen.

Je experimenteert met inspiratie-routines van bekende schrijvers en oefent om je eigen inspiratie om te zetten in een ruw verhaal met een begin en een einde. Aan het einde van de 1,5 uur durende workshop heb je één of meerdere ideeën, een begin en een plot voor een kort verhaal.   

Betaal & begin

Lees ook:
– Boek schrijven? Deze 7 stappen kun je vandaag nog zetten
– Stappenplan boek schrijven: 23 tips om je droom waar te maken
– Hoeveel woorden telt een boek? Hoe veel moet je schrijven?

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast