Tangconstructies – 5 tips om ze te vermijden

In deze blog vertel ik je wat tangconstructies zijn, hoe je ze vermijdt en waarom je ze soms ook gewoon moet laten staan, net als de beroemde schrijfster Virginia Woolf (zie foto).

Ik dacht altijd dat ik tangconstructies bijna automatisch vermeed bij het schrijven van artikelen. Maar toen ik wat oude berichten van mijn hand op nu.nl bekeek, was het niet moeilijk om er een paar te vinden.

In de honing die bijen aan hun koningin voeren, belanden vaak kleine hoeveelheden ziektekiemen die de werkers elders hebben opgepikt.

De van T-shirts gemaakte luiers zijn volgens onderzoekster Kathy Townsend wel geschikt om de poep van de dieren op te vangen.

Wat is een tangconstructie?

Deze zinnen zijn lastig leesbaar, omdat de hoofdzin wordt onderbroken door een bijzin, die in de tekst is gepropt (aangegeven in rood). Dit soort formuleringen worden tangconstructies genoemd. De  twee delen van de hoofdzin omsluiten de bijzin namelijk aan twee kanten – als een soort tang.

Voor lezers is dat niet prettig. Ze beginnen aan een zin, worden afgeleid met een bijzin en komen vervolgens weer in het tweede deel van de hoofdzin terecht. Soms is de onderbreking zo abrupt en lang dat de betekenis van de zin pas heel laat tot hen doordringt. Neem het voorbeeld hieronder.

In de Brusselse dierentuin wordt de om zijn knuffelbare uiterlijk en vertederende gromgeluiden zo populaire reuzenpanda gewassen.

Pas bij het laatste woord begrijp je dat de panda wordt gewassen.

Waarom ontstaan tangconstructies zo makkelijk?

Tangconstructies ontstaan als als je te veel informatie in één zin propt en ook nog eens op de verkeerde plek. Door de zin anders te formuleren of in stukken op te breken, kun je een tangconstructie meestal eenvoudig vermijden (wat ook helpt is het vermijden van plakbandwoorden)

In de Brusselse dierentuin wordt de panda gewassen. Het dier is zeer populair vanwege zijn knuffelbare uiterlijk en vertederende gromgeluiden.

Het lastige is dat tangconstructies bijna ongemerkt opduiken tijdens het schrijven, meestal als je in de gauwigheid wat extra informatie toevoegt aan een zin.  Je gedachten zijn nog niet genoeg geordend en toch begin je al een zin te formuleren in je hoofd. Kortom: het zijn een soort ‘hersenscheten’ die leiden tot slecht lopende teksten en verwarring bij je lezers. Maar aan de andere kant: sommige van de beroemdste schrijvers ter wereld, gebruiken ze ook.

Meestal kun je tangconstructies eenvoudig vermijden, zodat je tekst helder blijft voor je lezers. Hieronder vijf tips die ik zelf ook beter in gedachten moet houden tijdens het schrijven.

1. Let op bij het gebruik van ‘die, ‘dat’, ‘wie’ en ‘wat’

Met deze betrekkelijke voornaamwoorden begin je vaak een bijzin. Dat is op zich niet erg. Maar probeer dan wel eerst een einde aan de hoofdzin te breien. Daarmee voorkom je een verwarrende tangconstructie.

Dus niet:

De clown die ik gisteren in het circus heb gezien, loopt in de bouwmarkt.

Het kleine autootje, dat ik pimpelpaars heb geverfd, staat in de etalage van mijn autowinkel.  

Wel:

In de bouwmarkt loopt de clown, die ik gisteren in het circus heb gezien.

In de etalage van mijn autowinkel staat het kleine autootje dat ik pimpelpaars heb geverfd.

 

2. Gebruik na lidwoorden liever geen voorzetsels zoals ‘door’, ‘in’, ‘om’, ‘op’ en  ‘van’

Als je op deze plek een voorzetsel gebruikt, ontstaat er namelijk een bijzin tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord. Dat leidt tot een tangconstructie.

In de Biesbosch komt nu eindelijk weer de om zijn bijzondere geurstof, zachte pels en milieuvriendelijke activiteiten zeer gewilde bever voor. 

In de Biesbosch komt nu eindelijk weer de bever voor. Dit dier is zeer gewild om zijn bijzonder geurstof, zachte pels en milieuvriendelijke activiteiten. 

(Voorbeeld uit Schrijfwijzer)

3. Pas op bij het gebruik van ‘zijn’ en ‘hebben’

Als je deze werkwoorden gebruikt, ontstaat er vaak een passieve zin. Dat is geen ramp. Maar als je het voltooid deelwoord niet bij het hulpwerkwoord plaatst, ligt een tangconstructie op de loer.

De aardbeving werd op veel plaatsen in Zuid-Italië, waaronder Napels, Bari en zelfs het bij toeristen zo bekende Pompeï, opgemerkt.   

De aardbeving werd op veel plaatsen in Zuid-Italië opgemerkt, waaronder Napels, Bari en zelfs het bij toeristen zo bekende Pompeï.   

Of nog beter:

De aardbeving werd opgemerkt op veel plaatsen in Zuid-Italië, waaronder Napels, Bari en zelfs het bij toeristen zo bekende Pompeï.   

4. Let op bij samengestelde werkwoorden, zoals ’toespreken’, of ‘bekendmaken’

In sommige zinnen splits je deze werkwoorden op in twee delen (de voorzitter maakte zijn aftreden bekend). Wanneer je de twee ‘helften’ van het werkwoord niet bij elkaar in de buurt plaatst, ontstaat er vaak een tangconstructie.

De volkszanger maakte staand op een tafel in een halflege zaal van een oud en krakkemikkig buurtcentrum dat in de jaren tachtig was gebouwd in Lutjebroek bekend dat hij met pensioen ging.

De volkszanger maakte bekend dat hij met pensioen ging, staand op een tafel in een halflege zaal van een oud en krakkemikkig buurtcentrum dat in de jaren tachtig was gebouwd in Lutjebroek.

 

5. Plaats de persoonsvorm dichtbij het onderwerp

Anders kunnen er afleidende bijzinnen ontstaan nog voordat de lezer de essentie van de zin leest.

De voetballer wiens dochter een selfie maakte op de tribune, scoorde een doelpunt.

De voetballer scoorde een doelpunt. Zijn dochter maakte een selfie op de tribune.  

Maar….

Tangconstructies kunnen ook mooi zijn

Het is onzin om tangconstructies helemaal in de ban te doen. De ingewikkelde zinnen kunnen – als je ze met mate gebruikt –  ook voor spanning en sfeer zorgen.

De Britse schrijfster Virginia Woolf wordt beschouwd als de koningin van de tangconstructie. Met lange zinnen schetst ze verrassende gedachtenkronkels en complexe beelden. Haar taalgebruik is soms moeilijk te volgen, maar daarom niet minder mooi.

De hevige knal die Mrs Dalloway had doen schrikken en miss Pym, zich verontschuldigend naar het raam had gedreven, kwam van een auto die naar de kant van de straat was gereden, en precies tegenover de etalage van Mulberry was gestopt.

Deze is helemaal onnavolgbaar:

Als je in Westminster hebt gewoond – hoe veel jaar nu? meer dan twintig – voel je zelfs midden in het verkeer of als je ’s nachts wakker werd, daar was Clarissa van overtuigd – een bijzondere stilte of plechtigheid, een niet te beschrijven pauze, een angstige spanning (maar dat was misschien haar hart, zeiden ze, was aangedaan door de influenza) vóór de Big Ben slaat.

* Meer tips over tangconstructies vind je in het ongenaakbare schrijfhandboek van Jan Renkema, Schrijfwijzer.

* De tangconstructies van Virginia Woolf komen uit haar beroemde roman Mrs Dalloway.

Lees al mijn tips over zakelijk schrijven. Heb je weinig tijd? Verdiep je dan in ieder geval in deze teksten:

• Kort en bondig schrijven? Vermijd deze 4 plakbandwoorden
• Wees niet lui: leer actief schrijven in vijf minuten
• Zo zuig je al het leven uit je teksten – hoe vermijd je passieve zinnen?
• Deze 21 woorden kun je altijd schrappen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast