Het spreekwoord ‘spijkers op laag water zoeken’ gebruik je als mensen zoeken naar kleine onvolkomenheden in iets of iemand, en daarover beginnen te zeuren.
Op vakantie in een Spaans hotel zag ik ooit hoe een man in een overdadig hotel met een prachtig zwembad stond te klagen bij de reisleiding. “De bodem van het zwembad is een klein beetje ruw”, zei hij. “Ik krijg last van mijn voeten. Kunnen jullie daar iets aan doen?”
Dat is een uitstekend voorbeeld van spijkers op laag water zoeken. Hoewel, het zwembad waarover deze man klaagde, was wel behoorlijk diep. Waar slaan die ‘spijkers’ en ‘laag water’ in dit spreekwoord eigenlijk op?
Spijkers op laag water zoeken: de betekenis en achtergrond
Misschien hebben mijn voorouders wel een rol gespeeld bij het ontstaan van dit spreekwoord. Mijn voorouder Dirk Johannes Rijnvis werkte in de negentiende eeuw als scheepsbouwer. Later begon hij zijn eigen scheepswerf in Hoogeveen.
De uitdrukking spijkers op laag water zoeken werd mogelijk voor het eerst gebruikt door scheepsbouwers. De zuinige eigenaren van scheepswerven gaven hun werknemers soms de opdracht om bij laag water te gaan zoeken naar spijkers, die ze bij hun werk hadden laten vallen. Zo wilden ze geld besparen.
Hoe weten we dit?
In één van de oudste Nederlandse spreekwoordenboeken schrijft taalkundige Frederik August Stoett over de de herkomst van spijkers op laag water zoeken:
In werkelijken zin worden bij laag water aan de scheepstimmerwerven de spijkertjes, die bij het timmeren gevallen zijn, opgezocht, vandaar bij overdracht: naar kleinigheden zoeken, die bijna niet te vinden zijn.
Spijkers of nagels?
Maar het spreekwoord kan ook zijn ontstaan door een ritueel uit de negentiende eeuw, toen schepen nog van hout werden gemaakt. Als schippers in die tijd een nieuw schip opgeleverd kregen, voeren ze er volgens het Scheepvaartmuseum eerst mee naar een plek waar het water laag stond.
Daar controleerden ze vervolgens of er geen spijkers in plaats van nagels waren gebruikt om de buitenkant van een schip te timmeren. Dat was verboden, omdat spijkers sneller gingen roesten en dan lekkages veroorzaakten.
En er is nog een mogelijke verklaring. Volgens sommige taalkundigen slaat het spreekwoord op gelukszoekers in gebieden met laag water, die gestrande schepen probeerden te plunderen. Als zij werden aangesproken op hun gedrag, zouden ze zich er vaak met een smoesje vanaf hebben gemaakt: ‘nee wij zijn hier niet om te plunderen, we zoeken alleen spijkers.’
Hoe ‘spijkers op laag water zoeken’ een metafoor werd
Welke verklaring ook juist is voor het spreekwoord; één ding staat vast. ‘Spijkers op laag water zoeken’ was in eerste instantie een beschrijving van een gewoonte van schippers, scheepsbouwers, of plunderaars. Pas later werd de uitdrukking gebruikt als metafoor voor mensen die zich druk maakten om pietluttigheden.
Mijn voorouder Dirk Johannes Rijnvis bouwde vanaf 1894 trouwens alleen nog ijzeren schepen. Dus waarschijnlijk hoefde hij vanaf dat moment geen spijkers op laag water meer te zoeken.
Lees ook:
- Deze 7 Vlaamse uitdrukkingen zijn hilarisch
- Waar komt het spreekwoord ‘de kat uit de boom kijken’ vandaan?
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
