Een roman schrijven, soms lijkt het een doodlopende weg.

Toen ik aan mijn boek Savelsbos werkte, kon ik maar geen goede ontknoping bedenken. In het verhaal verdwijnt een 12-jarig meisje na een spel met haar vrienden in een bos en wordt ze nooit meer gevonden. Maar wat was er nu precies met haar gebeurd?

Maandenlang kreeg ik het niet helder op papier. Ik sloot mezelf dagelijks op voor brainstormsessies mijn studeerkamer, schreef verschillende eindes, maar het boek bleef zonder goede ontknoping. Soms zat ik bijna letterlijk aan de deurknop van mijn studeerkamer te sabbelen omdat ik geen inspiratie had. Wat moet je doen als je vastzit bij het schrijven van een roman?

Roman schrijven

Als iemand uit mijn kennissenkring het weet, is het Wytske Versteeg. Ze debuteerde in 2012 met haar eerste roman de Wezenlozen, tegelijkertijd met mij. Maar toen ik mijn contract voor een tweede boek inleverde omdat ik het schrijfproces te lastig vond, schreef zij vrolijk verder. Inmiddels heeft ze vier romans gepubliceerd (De Wezenlozen, Boy, Quarantaine en Grime) en-won ze de BNG Literatuurprijs.

Naast auteur is Versteeg ook schrijfdocent. Ze geeft schrijfcursussen aan beginnende romanschrijvers. Versteeg is te gast

In de Schrijfvis-podcast praat ik met Wytske over haar methode om romans te schrijven, iets waar ik nog veel van kan leren. Ze legt uit hoe je een goed plot, personages en verhaallijnen bedenkt zonder daar te veel druk op te leggen. De podcast is een must-listen voor iedereen die de ambitie heeft om een boek te schrijven. Je kunt de podcast ook luisteren via Spotify of Apple Podcasts.

In het interview hieronder onthult Wytske 7 concrete schrijfoefeningen die je over het dode punt kunnen helpen bij het schrijven van die lastige passage of een goed einde van je roman.

Roman schrijven techniek 1 – Schrijf niet van A naar B

Een roman schrijven in chronologische volgorde (zoals ik deed) is volgens Versteeg niet aan te raden. Zelf werkt ze afwisselend aan scènes door het hele boek om meer diepgang te creëren in het verhaal.

‘De personages van een roman moeten gaan leven in je hoofd tijdens het roman schrijven. Als ik aan een passage in het midden werk, ontdek ik vaak weer nieuwe informatie over mijn personages en het plot. Die verwerk ik dan weer in het begin van het boek. Zo ga ik steeds heen en weer in mijn verhaal. Sommige scenes schrijf ik wel tien keer opnieuw.’

Oefening: schrijf over iets wat NIET is gebeurd

Soms ben je bij het schrijven van een roman te veel gefocust op de verhaallijn. Begin daarom eens met een scene die buiten je verhaal ligt. Schrijf wat je personage niet gedaan heeft: een kans niet gegrepen, een beslissing niet genomen, een risico ontweken… Wat waren de exacte omstandigheden? Hoe kijkt hij/zij daar nu op terug? Dit kan je helpen om meer gelaagdheid in je verhaal te krijgen.

Roman schrijven techniek 2- Begin niet met het verhaal, maar met de setting

Bij een toneelstuk wordt eerst het decor opgebouwd voordat het verhaal kan beginnen. Bij roman schrijven is dat ook geen gek idee, vindt Versteeg.

‘Als je de setting van je roman eerst op papier zet, voorkom je dat je verhaal allerlei inconsistenties krijgt. Als je hoofdpersoon de ene keer een halfuur naar zijn werk fietst is en de volgende keer binnen vijf minuten naar hetzelfde kantoor loopt, is dat nogal storend. Het doet af aan de geloofwaardigheid van je verhaal.’
‘Een setting kan je ook verder brengen bij het ontwikkelen van je plot. Bij Boy was ik bijvoorbeeld geïnspireerd door een Bulgaards dorpje waar ik jaren eerder op vakantie was. Aan de ene kant zag je er nog herders die ’s ochtends hun schapen en koeien kwamen ophalen. Aan de andere kant was er ook een gemeenschap van buitenlanders neergestreken, digital nomadz die off te grid wilden leven. Toen ik die setting ging uitwerken leidde dat tot interessante personages en plotwendingen.’

Oefening – Schrijf je setting

Beschrijf zo nauwkeurig mogelijk de setting van je roman aan de hand van onderstaande vragen. Let op kleine details in de omgeving maar ook op de sfeer.

Hoe wonen je personages, hoe zien hun huizen eruit van binnen en van buiten?
Waar werken ze?
Waar halen ze hun boodschappen?
Waar wonen hun familie/vrienden en geliefden?
Hoe ver moeten ze reizen tussen hun werk en hun huis?
Wat voor mensen wonen er in hun dorp, wijk of stad?
Hoe ziet de omgeving eruit: rommelig of juist opgeruimd?

Roman schrijven techniek 3 – Stel vragen aan je personages (maar vraag ze niet naar hun lievelingskleur)

Als het schrijven van je roman niet lukt, komt dat volgens Versteeg meestal omdat je je personages nog niet goed genoeg kent. Ze geeft een voorbeeld uit haar roman Boy, over een schooljongen die op een dag verdwijnt na een klassenuitje op het strand.

‘Heel lang wist ik niet wat het beroep van de verteller (de moeder van Boy) was. Pas toen ik scenes die ik schreef, kwam ze naar voren als boos en verbitterd, maar ze sprak ook heel analytisch over haar emoties. Daardoor werd het me duidelijk dat ze psychiater was.’

Tijdens haar cursus roman schrijven laat Versteeg haar cursisten vaak vragen beantwoorden over hun hoofdpersonen, zodat ze de personages beteren leren kennen. Maar ze kiest niet voor de geijkte aanpak.

‘Op internet circuleren allerlei lijstjes met vragen over personages in je roman, zoals: wat is hun lievelingskleur, wat hun favoriete kledingstuk en wat eten ze graag? Zelf ben ik geen fan van dit soort basale vragen, omdat ze niets zeggen over het innerlijk van je personage. Het is niet genoeg om te weten wat ze doen, je moet weten waarom ze op een bepaalde manier handelen. Ik gebruik liever vragen die teruggrijpen op het verleden van je personages.’

Oefening – ken je personages

Beantwoord de volgende drie vragen over je personages:

Waarvoor schaamt hij/zij zich
Hoe vond hij/zij het ooit op zwemles?
Naar welke klok heeft je personage vaak gekeken? Wat voelde hij/zij op die momenten?

Roman schrijven techniek 4 – Geef je dialogen een diepere laag

Een roman schrijven is voor een belangrijk deel: goede dialogen bedenken. Volgens Versteeg wordt een dialoog pas spannend als je personages elkaar niet het achterste van hun tong laten zien.

‘In een dialoog is het niet alleen datgene wat mensen uitspreken belangrijk. Vaak zit er een diepere bedoeling onder wat iemand zegt’, aldus Versteeg. ‘Denk aan: ‘zou je dat laatste koekje nou wel nemen?’, of ‘Ik ben geen racist, maar…’.

Oefening – Schrijf een ‘verborgen’ dialoog

Schrijf een dialoog waarbij er onder datgene wat wordt gezegd iets groters op het spel staat. Zorg er bijvoorbeeld voor dat één personage iets van de ander wil, zonder dat hij of zij dat expliciet zegt.

Roman schrijven techniek 5 – Geef je personages een eigen stem

In een dialoog kun je ook op subtiele wijze extra informatie geven over je personages door de manier waarop ze praten. Versteeg geeft een voorbeeld.

‘Als je hoofdpersoon zijn moeder ‘mama’ noemt, krijg je een heel ander beeld van hem dan wanneer hij ‘moeder’ zegt.’ Zo kun je met toon en woordkeuze veel vertellen over een personage. Dit werkt veel beter dan wanneer je buiten de dialoog expliciet opschrijft dat je hoofdpersoon een moederskindje is.’

Oefening – Schrijf een ‘stiltedialoog’

Schrijf een dialoog waarin stilte een rol speelt en laat elke personage daar op zijn eigen manier op reageren. Sommige personages zullen bijvoorbeeld opeens het tikken van de klok horen, anderen verzinken in gedachten.

Roman schrijven techniek 6 – Zit je vast met je plot? Vraag hulp aan je personages

Een roman schrijven is vaak worstelen. Maar staren naar je scherm helpt niet bij het bedenken van een plotwending of een goed einde. Volgens Versteeg kun je in zo’n geval beter blijven schrijven en je personages om hulp vragen.

‘Je verhaal loopt vaak vast als je een personage iets wilt laten doen, wat niet bij hem of haar past. Om helder te krijgen hoe je roman op een natuurlijke manier verder kan gaan, kun je het beste een nieuw document openen en een belangrijk personage laten vertellen wat hij of zij heeft meegemaakt. Schrijven vanuit het ik-perspectief werkt dan het beste, omdat je op die manier zo dicht mogelijk op hun huid kruipt.’

Oefening – Kruip in de huid van je hoofdpersoon

Schrijf een brief van je hoofdpersonage aan een beste vriend(in), waarin hij of zij terugkijkt op de gebeurtenissen die in het boek hebben plaatsgevonden. Je merkt vanzelf wat er op de voorgrond treedt: wat is er echt belangrijk voor je personage? Zo kom je vaak tot nieuwe inzichten over je plot.

* Uiteindelijk heeft de oefening ‘kruip in de huid van je hoofdpersoon’ mij geholpen om een passend einde te bedenken voor mijn roman Savelsbos.

Roman schrijven techniek 7 – Sta open voor je omgeving (leg je telefoon wat vaker weg)

Met een roman schrijven begin je normaal gesproken niet achter je computer. De kans dat je inspiratie opdoet voor een goed verhaal, is veel groter als je de deur uitgaat (en dan niet elke vijf minuten op je telefoon kijkt), zo weet Versteeg uit ervaring.

‘Ik reis veel met de trein. Daar vang ik vaak gesprekken op van medereizigers op die me kunnen inspireren. Maar ook als ik op straat loop probeer ik me zo veel mogelijk open te staan voor mijn omgeving. Ik kijk zo min mogelijk op mijn telefoon. De indrukken die ik opdoe, komen vaak terug in de dialogen, de setting of het plot.’
‘De aanleiding van mijn roman Grime was bijvoorbeeld een gesprek met een vriend die vertelde dat hij nieuwe woonruimte had. Hij had een kamer gehuurd in een huis waar al twee meisjes woonden. Eerst was hij verbaasd dat hij de kamer kreeg, daarna kreeg hij het idee dat de meisjes hem hadden uitgekozen om hen te beschermen. Ze kwamen om de beurt huilend thuis, vertelde hij. Maar wat er precies aan de hand was, wist hij niet. Dat vond ik een fascinerend uitgangspunt voor een roman.’

Oefening – Schrijf een waar gebeurd mini-verhaal

Schrijf een kort verhaal of dialoog (200 woorden) naar aanleiding van iets dat je vandaag hebt gezien of gehoord op straat. Het kan een vreemde opmerking zijn van een voorbijganger, of een intrigerende beeld.

Maar…heb vooral plezier

Druk jezelf niet te veel in een keurslijf bij het schrijven van een roman, dat werkt averechts volgens Versteeg.

‘Er gaan veel mythes rond op internet, zoals: een goede schrijver schrijft elke dag, of je moet elke week 2000 woorden hebben geschreven. Als ik mijn cursus roman schrijven geef, kom ik soms cursisten tegen die echt geloven dat ze niet konden beginnen aan hun boek, omdat ze bijvoorbeeld nog geen goed schrijfschema hadden. Laat dat soort dogma’s alsjeblieft los. Je hoeft geen schema of planning te maken. Begin gewoon met schrijven en heb plezier.’

Dit zijn de belangrijkste boeken van Wytske Versteeg:

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Roman schrijven? – Deze prijswinnende auteur helpt je over het dode punt met 7 schrijfoefeningen