Personificaties, sommige auteurs hebben er miljoenen boeken mee verkocht. Maar je kunt dit eenvoudige stijlmiddel ook gebruiken om droge teksten voor je werk of je website toch levendig te maken.
In deze blog krijg je een spoedcursus personificaties – met veel voorbeelden.
Niemand is zo rijk geworden van personificaties als Stephen King. Twee van zijn bekendste bestsellers drijven op het stijlmiddel. De eerste is De Shining. In dit verfilmde boek lijkt een hotel (Het Overlook) tot leven te komen.
“Voor zich zag hij Het Overlook, spottend ver weg, dat vanuit de vele ramen naar hem leek te staren alsof het een wedstrijd was waar het slechts matig in geinteresseerd was. (…) Voor het eerst viel het hem op hoeveel de ramen op ogen leken. Ze weerspiegelden de zon, maar hielden hun eigen duisternis binnen.”
King schreef ook de thriller Christine, over een auto met een eigen wil. Hier lees je hoe de hoofdpersoon Leigh wordt wordt aangevallen door de sportwagen.
Ze bleef opeens staan en balde de handen tot vuisten terwijl buiten twee koplampen aansprongen als twee gloeiende ogen. Christine viel weer met een verkreukelde motorkap op Leigh aan. Helder metaal scheen door de beschadigde verf heen. Haar grill leek wel uit haaientanden te bestaan.
Wat is een personificatie?
Je hebt het waarschijnlijk al door: een personificatie is een specifieke vorm van beeldspraak waarbij je levenloze zaken beschrijft alsof het levende wezens zijn. Onbewust doen we dat allemaal wel eens in het dagelijks leven. Als je zegt: ‘de wind huilt’, of ‘die kleuren spreken’, zijn dat personificaties. Ze zijn alleen zo cliché dat ze niet meer opvallen. (lees ook over een andere vorm van beeldspraak, de metafoor)
Schrijvers of dichters geven hun werk vaak een extra dimensie door voor verrassende personificaties te kiezen. Een auto kan dan plotseling iemand aanvallen, of een hotel kan de hoofdpersoon begluren. Maar het kan origineler. Het bekendste voorbeeld van een personificatie uit de Nederlandse literatuur is deze zin uit een gedicht van Martinus Nijhoff.
De telefoon slaapt op de lessenaar.
Hoe personificaties je teksten verlevendigen
Merk je hoe de zin een bijzondere nieuwe betekenis krijgt? De telefoon staat daar niet gewoon, hij slaapt, en daardoor heb je het gevoel dat het apparaat elk moment wakker kan worden en kan gaan rinkelen. Kortom: personificaties kunnen een saaie zin een beeldende bijklank geven.
En precies om die reden komt het stijlmiddel niet alleen van pas als je een roman, een thriller, of een gedicht schrijft.
Juist een informatieve tekst kan enorm opknappen van goed gekozen personificaties. Vooral als je iets ingewikkelds uitlegt, waar geen mensen aan te pas komen.
Hoe ga je dan te werk? Bedenk eerst welk ‘ding’ de hoofdrol speelt in de alinea. Geef het vervolgens op een subtiele manier menselijke eigenschappen, of gebruik originele werkwoorden die menselijke handelingen suggereren. Neem bijvoorbeeld deze alinea die ik onlangs schreef in een artikel voor Quest over het ontstaan van de Veluwe. Er zijn geen menselijke hoofdrolspelers, en dan wordt een passage al snel saai.
In de laatste ijstijd zorgde de groei van gletsjers in Scandinavië ervoor dat het ijs ook de Veluwe bereikte. Daar lag volop grind, zand en klei uit de grote rivieren. Door de druk van de gletsjers werd deze grond opgestuwd tot heuvels.
Dat kan aantrekkelijker. Gletsjers spelen de hoofdrol in dit stukje, en die kan ik best iets levendiger beschrijven.
In de laatste ijstijd (ongeveer 15.000 jaar geleden) rukten gletsjers uit Scandinavië op tot de Veluwe. Daar lag volop grind, zand en klei uit de grote rivieren. De ijsmassa’s duwden deze grond omhoog en kneedden zo heuvels in het landschap.
Personificaties – hoe ver kun je gaan?
Natuurlijk kan een gletsjer niet echt duwen of kneden. Maar juist wanneer je met personificaties de grenzen opzoekt, spreek je tot de verbeelding van je lezers. Het kleine beetje verwondering dat je oproept kan net genoeg zijn om ze door een saaie passage heen te sleuren. Of je nu schrijft over geologie, wasknijpers, software, staal of nieuwe wetten.
Onze stalen deuren beschermen je tegen inbrekers.
Deze wasknijpers laten je was nooit vallen
Onze nieuwe software dwingt je om tijdens het werk af en toe even te ontspannen.
Deze wet zal oplichters doen struikelen.
Een wet die oplichters laat struikelen? Dat is op het randje. Hoe ver kun je gaan met een personificatie?
Het ligt aan het doel van je tekst. In een brief aan de belastingdienst is het waarschijnlijk niet slim om te schrijven dat ‘het voelt alsof de belastingaanslag van deze maand je keel dichtknijpt’.
Maar in een tekst waarmee je een groot publiek wilt aanspreken, mag je soms best een beetje uit de bocht vliegen met personificaties. Zo worden ingewikkelde processen in het medische teksten vaak uitgelegd met een allegorie, een passage waarin een personificatie consequent wordt volgehouden. Op verzoek van het Longfonds schreef ik ooit het volgende stuk over neutrofielen, speciale cellen in het afweersysteem.
Neutrofielen zijn een soort hulptroepen van je afweersysteem. Ze zitten in je bloed en worden door je lichaam opgetrommeld als je ergens een ontsteking krijgt, bijvoorbeeld in je longen. Maar bij mensen met COPD zorgen de vechtersbazen van het immuunsysteem ook vaak voor overlast in de longen. Ze bivakkeren dan te lang en met te grote groepen in het longweefsel. Dat komt omdat er bij deze patiënten eigenlijk altijd wel bacteriën in hun longen zitten.
Hun lichaam blijft daarom op deze plekken de hulp inroepen van neutrofielen. Maar dat heeft eigenlijk geen zin. De afweercellen kunnen namelijk niet alle bacteriën verjagen, hoe hard ze ook vechten. Maar neutrofielen hebben dat niet door; het zijn een soort dommekrachten. Met hun voortdurende aanvallen op ziektekiemen beschadigen ze ook het gezonde longweefsel rond de bacteriën.
Echt origineel is deze allegorie niet. In bijna alle medische verhandelingen worden afweercellen in een metafoor als soldaten uitgebeeld. Maar de personificaties maken de tekst wél begrijpelijker. Je kunt je als lezer nu eenmaal meer voorstellen bij ‘vechtersbazen’ en ‘hulptroepen’ dan bij afweercellen.
Personificaties – slechte voorbeelden
Waar ligt dan de grens? Als je in personificaties werkwoorden gebruikt waar je eigenlijk een menselijke gedaante voor nodig hebt, sla je snel de plank mis.
Ik twijfelde of ik benzine of diesel zou tanken en keek naar mijn auto, die zijn schouders leek op te halen.
Deze zin gebruikte ik ooit in een opstel dat ik schreef op de middelbare school. Hoe veel fantasie je ook hebt, een auto die zijn schouders ophaalt, is niet serieus te nemen. Deze personificatie is lachwekkend en klopt simpelweg niet.
Gebruik verder zo min mogelijk personificaties in teksten waar mensen de hoofdrol spelen, het stijlmiddel leidt dan alleen maar af.
Bij het schrijven van mijn roman Savelsbos ging ik hiermee in de fout. Via mijn uitgever kreeg ik het volgende commentaar van de corrector van het boek.
Wat Dennis veel doet is lichaamsdelen en voorwerpen actief maken. Daarmee bedoel ik zinnen als ‘mijn ogen gleden langs de muur’, ‘mijn ellebogen landden op tafel’, ‘zijn vingers veegden zijn haar uit zijn gezicht’, ‘mijn handen glijden over mijn oren’, ‘mijn zaklantaarn toont de mergelgroeve’. Dat is niet nodig. Waarom niet gewoon ‘kijk ik’, ‘zie ik in het licht van mijn zaklantaarn’ et cetera?’
Ze had gelijk. Als er genoeg mensen in je tekst zitten, heb je geen personificaties nodig. Mensen zorgen dan vanzelf voor de levendigheid.
Lees hier alle artikelen over fictie schrijven (boeken en korte verhalen)
Of lees al mijn algemene schrijftips voor zakelijke teksten
Als je weinig tijd hebt, lees dan in ieder geval deze posts:
- Wat zijn metaforen? En hoe bedenk je ze
- Blog schrijven? Lees hoe ik van 80 naar 80.000 lezers ging
- Boek schrijven? Met dit stappenplan lukt het me te debuteren als auteur
- Kort verhaal schrijven? Deze 7 inzichten van topauteurs helpen je op weg
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
