Soms vergeet je het geluid aan te zetten in je tekst. Je beschrijft scenes met levendige beelden die helder op het netvlies van je lezer verschijnen, maar de woorden missen uitwerking op hun gehoor.
Neem deze zinnen uit de openingsscene van mijn roman, Savelsbos.
Als Juul is vermoord, zoals iedereen denkt, liep haar moordenaar tien jaar geleden over dit grindpad, dat sinds haar verdwijning de voetsporen van talloze voorbijgangers heeft gedragen.
Mijn voeten zoeken houvast in de ijzel. (…) takjes treffen me in mijn gezicht.
In deze passages gebeurt genoeg, maar met een eenvoudige ingreep had ik een extra dimensie aan de tekst kunnen toevoegen: geluid. Neem de eerste zin: je ziet de moordenaar lopen, maar je hoort zijn schoenen niet knerpenop het grindpad. Bij het lezen van de volgende zinnen zie je takjes die in het gezicht van de hoofdpersoon zwaaien, maar je hoort ze niet zwiepen. Verder zoeken voeten naar houvast in de ijzel, maar je hoort geen schoenen glibberen in het gras.
Geluidsnabootsing
Deze woorden waarmee je een beroep doet op het gehoor van je lezers, heten onomatopeeën. Het zijn werkwoorden of zelfstandige naamwoorden die niet alleen handelingen beschrijven, maar ook de bijbehorende geluiden nabootsen door hun klank. Voorbeelden zijn: knerpen, zwiepen, kreunen, steunen, rinkelen, kraken, zoemen en toeteren.
Natuurlijk gebruik je deze vorm van geluidsnabootsing meestal onbewust. Door hun krachtige effect op de verbeelding van ons gehoor hebben onomatopeeën een prominente plaats gekregen in het dagelijks taalgebruik. Als we praten dienen ze zich vaak vanzelf aan.
‘Die vrachtwagen zwiepte mijn fiets zo opzij en voordat ik het wist bonkte mijn helm tegen het asfalt.’
‘Het bed piepte en kraakte, en mijn man lag naast me te steunen omdat hij maar niet in slaap kwam.”
7 voorbeelden van onomatopeeën
Bij het schrijven kun je onomatopeeën echter ongemerkt over het hoofd zien. Je bent zo gericht op het overbrengen van gedachten, beelden en acties dat de woorden die voor geluid zorgen niet meteen in je opkomen.
Als je een tekst nog eens overleest met het gehoor van je lezer in je achterhoofd, kun je scenes door een paar aanpassingen voor zien van subtiele geluidsnabootsing. Hieronder laat ik met 7 voorbeelden zien hoe schrijvers hun zinnen laten nagalmen in je hoofd met onomatopeeën.
1 – Onomatopeeën voor hoorbare actie
Je zag het al in de voorbeelden uit mijn eigen werk: acties krijgen klank door onomatopeeën. Je kunt zeggen dat iemand wegrent door de struiken. Maar je kunt het ook zeggen zoals Alison Baird in de Heksen van Willowmere.
Hij bleef staan en staarde naar het meisje, met intense gele ogen, en glipte toen weer door het struikgewas weg.
2 – Onomatopeeën als soundtrack bij je stelling
Onomatopeeën werken niet alleen bij beeldende scenes, de woorden kunnen ook een stelling of argument kracht bijzetten. Neem deze zin uit Zomerhuis met zwembad van Herman Koch.
Wie van het leven weet te genieten, houdt het langer vol dan de azijnpissers die uitsluitend planten eten en biologische yoghurt slurpen.
3 – Onomatopeeën ter illustratie bij droge beschrijvingen
Met een onomatopee kun je ook geluid geven aan een begrip dat normaal gesproken niet meteen een geluid oproept. Een droge zin krijgt zo een extra dimensie. Neem dit voorbeeld van Geert Mak in zijn boek In Europa.
Hun taal knarst als een spijkerschrift
4 – De onomatopee als zelfstandig naamwoord
Vaak heeft een onamatopee de vorm van een werkwoord, maar er zijn ook prachtige zelfstandige naamwoorden die je tekst een geluid geven. Dat laat Jeroen Brouwers zien (en horen) in zijn boek De zondvloed.
Geluiden: er slaat een deur dicht, daarop klinkt gerommelen geroezemoes, waarin ik opnieuw haar stem hoor, maar dan op de achtergrond, terwijl het lijkt alsof ze toch in de hoorn praat, maar dan met de man wiens bromstem vanuit het onbekende hoorbaar is gebleven.
5 – De onomatopee zonder betekenis, als fonetisch geluid
Onomatopeeën zijn niet altijd woorden die je in het woordenboek terugvindt. Je kunt ze ook zelf verzinnen. Remco Campert laat in Het leven is vurrukkulluk (de titel is al een onomatopee) horen hoe een personage aan een lollie zuigt.
Panda krulde haar lippen en liet de lollie haar mond inglijden. Toen er weer uit. En er weer in. Slip-slup. Sliep-slap. Sliep-sloep.
6 – Onomatopeeën als geluidensalvo
Als je alleen maar geluiden wilt beschrijven, kun je een zin ook bijna volledig opbouwen uit verschillende onomatopeeën, zoals Simon Vestdijk in Else Böhler, Duits dienstmeisje.
En dan aten we: smak, glap, slop, slok, slurp, sjiet (een kies)
7 – Creatief worden met onomatopeeën? Leer van geluidsnabootsing in strips
Als je echt creatief wilt zijn met onomatopeeën kun je je het beste laten inspireren door strips, want stripschrijvers zijn meesters in klanknabootsing. In de verhalen van Gerrit de Jager lees je bijvoorbeeld het woord ‘blerk’ als iemand een klap krijgt en ‘klont’ als er iets zwaars op de grond valt. De tijdmachine van professor Barabas in Suske en Wiske maakt ook geluid: blab! En een scheet klinkt in de strips over Urbanus zo: VRÔÔÔÔT.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Lees ook:
– Dit is de moeder aller schrijftips – en jij maakt je er te makkelijk vanaf
– Deze 21 woorden kun je altijd schrappen
– Deze 3 vormen van excuustaal verzwakken je e-mails
– Zo schrijf je een motivatiebrief die bovenop de stapel komt.
– Deze 11 zinsdelen kun je altijd weglaten
nog een goed voorbeeld wat bij punt 7 past.
het lachen! als bijv. Kwik, kwek en kwak lachen is het gewoon Ha ha!
Bij een van de figuren van de Booswichtenclub is het Gna Gna!
Ik denk niet dat ik de enige ben die daar al meteen een gemeen ondertoontje aangeeft bij die Gna gna