Kort en bondig schrijven? Let op deze 4 ‘plakbandwoorden’

De troonrede was dit jaar weer geen voorbeeld van kort en bondig schrijven. De tekst leek op sommige plaatsen met stukjes ‘plakband’ aan elkaar geplakt. Dan heb ik het over de woorden: ‘en’, ‘die’, ‘om’ en ‘dat’. Als je een ingewikkelde tekst schrijft, gebruik je deze plakbandwoorden vaak ongemerkt om zinnen uit te rekken. 

Het voordeel: je kunt meer informatie kwijt in een zin. Het nadeel: je zinnen worden langer, onsamenhangend en minder begrijpelijk.  

Voordat ik de troonrede ontleed: eerst een bekentenis. Zelf schreef ik onlangs deze ‘plakbandzin’ in een vluchtig mailtje waarin ik me met een blessure afmeldde voor een tenniswedstrijd.  

Ik ben nog wel zo fit dat ik het aankan om na de wedstrijd, die jullie hopelijk gaan winnen, een biertje met jullie te drinken. 

Ook deze zin is niet bepaald kort en bondig. Eigenlijk heb ik drie verschillende zinnen slordig aan elkaar gelijmd. Dat komt de leesbaarheid niet ten goede. 

Kort en bondig schrijven – 5 tips tegen plakbandwoorden

Iedereen gebruikt wel een een overdosis plakbandwoorden in een tekst, zeker als je ‘even snel’ een tekstje schrijft. Maar de woorden en, die, om en dat komen nergens zo veel voor als in ambtelijke teksten. De schrijvers van beleidsstukken zoals de troonrede proberen zo veel mogelijk, mitsen, maren, namen en dure woorden in hun zinnen te proppen. En dan komt plakband goed van pas.

In de troonrede stonden bijvoorbeeld deze zinnen. 

Mensen die in een huis wonen dat versterkt moet worden, mogen op meer urgentie rekenen en de regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het hele gebied.

Om sneller en meer woningen te kunnen bouwen voor starters en middeninkomens, komt er een woningbouwimpuls en krijgen corporaties die meer sociale woningen bouwen een korting op de verhuurdersheffing. 

Natuurlijk zijn deze zinnen niet fout. Als je ze zorgvuldig leest, begrijp je ongeveer wat er staat.  Maar de schrijvers van de troonrede hadden het ons veel makkelijker kunnen maken door lange zinnen op te knippen in kortere exemplaren. Daarmee worden teksten beter leesbaar.

Hoe voorkom je plakbandzinnen?

Dwing jezelf om de woorden ‘en’, ‘die’, ‘dat’ en ‘om’ niet overmatig te gebruiken. Je zult dan automatisch korter en bondiger gaan schrijven. Neem de zin in de mail waarin ik me afmeldde voor de tenniswedstrijd.   

Ik ben nog wel zo fit dat ik het aankan om na de wedstrijd, die jullie hopelijk gaan winnen, een biertje met jullie te drinken.

Dat kan duidelijker. 

Hopelijk winnen jullie de wedstrijd. Na afloop kom ik even een biertje met jullie drinken. Daar ben ik fit genoeg voor. 

Als je het aantal plakbandwoorden in een zin beperkt, komt je tekst ook beter doordacht over.  

Waarom?

Wanneer je verschillende zinnen aan elkaar te lijmt, ontstaat er al snel een tangconstructie. Een zin wordt dan onderbroken door een bijzin, en gaat een stukje verderop weer verder. Dat maakt een warrige indruk.

Neem de eerder genoemde zin uit de Troonrede

Mensen die in een huis wonen, dat versterkt moet worden, mogen op meer urgentie rekenen en de regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het hele gebied.

Dit zijn eigenlijk vier zinnen, ik heb ze hierboven gemerkt met verschillende kleuren: oranje, groen, paars rood. 

Jezelf voornemen om plakbandwoorden in je zinnen te beperken, is eenvoudig. Maar hoe doe je dit in de praktijk? En door welke woorden vervang je ze? Hieronder lees je vijf tips. 

Kort en bondig schrijven tip 1 – zet een punt in plaats van een plakbandwoord

Je kunt ingewikkelde zinnen het makkelijkst vereenvoudigen door plakbandwoorden te schrappen. Kijk waar je ‘en’ ‘die’, ‘dat’ of ‘om’ kunt vervangen door een punt.

In de de eerste voorbeeldzin uit de troonrede is dat bijvoorbeeld eenvoudig. Het woordje ‘en’ aan het begin van de blauwe bijzin is totaal overbodig.

Mensen die in een huis wonen dat versterkt moet worden, mogen op meer urgentie rekenen en de regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het hele gebied.

Je kunt beter een nieuwe zin beginnen, in plaats van ‘en’ te gebruiken. De tekst wordt dan veel begrijpelijker.

Mensen die in een huis wonen, dat versterkt moet worden, mogen op meer urgentie rekenen. De regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het hele gebied.

Kort en bondig schrijven tip 2 – Vervang ‘die’ of ‘dat’ door één woord

Soms is een beschrijvende bijzin met ‘die’ of ‘dat’ simpel te vervangen door een één woord. Neem een zin als: 

Alle mensen die voorbij kwamen, zwaaiden naar de als kabouters verklede kinderen in het bushokje.

Je kunt dan net zo goed schrijven:

Alle voorbijgangers zwaaiden naar de als kabouters verklede kinderen in het bushokje.  

In de eerder genoemde voorbeeldzin uit de troonrede kun je de eerste bijzin (‘mensen die in een huis wonen’) ook vervangen door één woord. De zin wordt dan nog korter en krachtiger.

Mensen die in een huis wonen, dat versterkt moet worden, mogen op meer urgentie rekenen. De regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het hele gebied.

Beter:

Bewoners van huizen die versterkt moeten worden, mogen op meer urgentie rekenen. De regering investeert met het Nationaal Programma Groningen in de toekomst van het gebied. 

Kort en bondig schrijven tip 3 – Vermijd zinnen die beginnen met ‘om’

Als je een zin begint met ‘om’, schuif je het onderwerp van je zin automatisch naar achteren. Kijk maar naar deze zin uit de troonrede. 

Om sneller en meer woningen te kunnen bouwen voor starters en middeninkomens, komt er een woningbouwimpuls en krijgen corporaties die meer sociale woningen bouwen een korting op de verhuurdersheffing. 

Je tekst wordt daardoor minder begrijpelijk. Normaal gesproken begint een zin namelijk met het onderwerp. Je kunt zinnen met ‘om’ daarom beter vermijden. Noem gewoon het onderwerp aan het begin van de zin.  

De regering wil sneller en meer woningen kunnen bouwen voor starters en middeninkomens. Er komt daarom een woningbouwimpuls. Corporaties krijgen een korting op de verhuurdersheffing als ze meer sociale woningen bouwen. 

Kort en bondig schrijven tip 4 – Kijk of je een bijzin volledig kunt schrappen

Sommige bijzinnen hebben geen enkele functie, omdat ze alleen maar een feit aankondigen. Zo gebruiken veel mensen tot vervelens toe bijzinnen zoals  ‘ik ben iemand die’, ‘zij is een vrouw die’, of ‘hij is een man die.’ Die bijzinnen kun je simpel schrappen. 

Ik ben iemand die niet snel boos wordt
Ik word niet snel boos. 

Het is een feit dat we meer geld moeten verdienen om een faillissement af te wenden. 
We moeten meer geld verdienen om een faillissement af te wenden. 

Ook in ambtelijke teksten komen dit soort open deuren veel voor. Neem deze zin uit de troonrede. 

Maar de realiteit is ook dat Nederland de komende jaren in een fase van gematigder groei komt. 

Dat is een omslachtige manier om te zeggen:

Nederland komt de komende jaren in een fase van gematigder groei.  

Kort en bondig schrijven tip 5 – Schrap ‘om’ als het geen functie heeft

Het woordje ‘om’ kun je in veel gevallen gewoon schrappen zonder verder iets aan de zin te veranderen. Het is dan niet eens een plakbandje, maar een overbodig frutseltje. Kijk maar naar deze zinnen uit de Troonrede: 

De ambitie is om op beide punten verbeteringen door te voeren.

Beter:

De ambitie is op beide punten verbeteringen door te voeren. 

Het Nederlands belang en onze internationale verantwoordelijkheid om de waarden van vrijheid, democratie en rechtsstaat verder te brengen, liggen in elkaars verlengde. 

Beter

Het Nederlands belang en onze internationale verantwoordelijkheid de waarden van vrijheid, democratie en rechtsstaat verder te brengen, liggen in elkaars verlengde. 

Kortom: plakband maakt de meeste dingen niet mooier. Als je dat na het lezen van deze blog nog steeds niet gelooft, kijk dan even naar deze bizarre fotoserie van de Amerikaanse fotograaf Wes Naman.

(Foto bovenaan artikel: Kelly Sikkema, Unsplash)

E-book: 99 woorden om vaker te schrappen

Wil je korter en krachtiger schrijven? Bekijk dan ook mijn e-book Beter schrijven door schrappen – met 99 woorden om vaker te schrappen

Bekijk het e-book

Lees al mijn tips over zakelijk schrijven. Heb je weinig tijd? Verdiep je dan in ieder geval in deze teksten:

• Met deze 5 tips vermijd je tangconstructies
• Wees niet lui: leer actief schrijven in vijf minuten
• Dit zijn de 7 eigenschappen van pakkende eerste zinnen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast