Herhaling in je tekst – schrap deze 3 onzekerheidsecho’s

Haal de echo uit je tekst. Dat cryptische advies kreeg ik voor het eerst toen ik als 19-jarige student journalistiek stage liep bij de Delftsche Courant.

Met gefronste wenkbrauwen las de hoofdredacteur het begin voor van één van mijn eerste artikelen: een reportage over de aankomst van een nagebouwd VOC-schip in Delft.  Sommige woorden benadrukte hij door ze langzaam uit te spreken.

DELFT – De zeilen zijn ingerold en een kleine motorboot ontneemt het zicht op de imposante voorboeg. Maar de verschijning van het VOC-schip de Duyfken is alsnog indrukwekkend. De Delftse burgemeester Hein van Oorschot kan de omvang van het schip niet in één keer bevatten. “Dit schip is gigantisch”, zegt hij. “Als al die masten worden uitgeklapt, is het helemaal een imponerend gezicht.

“Hoor je de echo?”, vroeg de hoofdredacteur. Hij vond dat mijn tekst te veel herhaling bevatte. En hij had een punt. Als je eerst schrijft dat een VOC-schip imposant is, en datzelfde schip vervolgens indrukwekkend, gigantisch en imponerend noemt, onderschat je de lezer.

We kennen allemaal schrijfadviezen als ‘schrijven is schrappen’ en ‘schrijf kort en krachtig’. Toch is herhaling één van de grootste valkuilen voor onervaren schrijvers.

Dat heeft volgens mij te maken met onzekerheid. Je vertrouwt als beginnend auteur nog niet genoeg op je eigen schrijftechnieken. Je bent bang dat wat je schrijft niet overkomt. Daardoor blijft je brein elke boodschap voor je lezer te lang benadrukken tijdens het schrijven – als een langspeelplaat die blijft hangen.

Bij elke volgende zin of alinea, twijfel je of je je boodschap niet zult herhalen. Moet ik het niet ook nog op een andere manier verwoorden? Heb ik wel alle nuances beschreven? 

Kort en krachtig schrijven – voorkom herhaling

Vertrouw niet op die onzekere gedachtes tijdens het schrijven. Je maakt meer indruk op je lezer als je elk punt in je verhaal slechts één keer benoemt. Wanneer je een boodschap herhaalt, verliest je verhaal aan vaart én overtuigingskracht.

Je wilt niet dat mensen bij het lezen van je artikel het gevoel krijgen: ja dit weet ik nu wel. Gaat dit nog ergens heen?

Zelf ben ik inmiddels meer gespitst op herhaling. In mijn ogen zijn er drie soorten echo’s die je beter uit je tekst kunt weren.  

1 – De klassieke herhaling

Je zegt twee keer (bijna) hetzelfde. Laatst las ik een rapport over de effectiviteit van mindfulness bij brandweerpersoneel. De tekst begint zo: 

Mindfulness, het vermogen om met volle aandacht, nieuwsgierig en niet-oordelend aanwezig en opmerkzaam te zijn, staat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling. Er is sprake van een zekere mate van popularisering van dit eeuwenoude concept. 

De tweede zin heeft grofweg dezelfde hoofdboodschap als de eerste: mindfulness wordt populairder. De enige ‘nieuwe informatie’ is dat minfulness eeuwenoud is. Dat kun je ook in de eerste zin toevoegen. Door de tweede kan een streep. 

Mindfulness, het vermogen om met volle aandacht, nieuwsgierig en niet-oordelend aanwezig en opmerkzaam te zijn, staat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling. Er is sprake van een zekere mate van popularisering van dit eeuwenoude concept. 

(Overigens is de eerste zin ook een nogal omslachtige tangconstructie) 

Maar het kan nog erger. In de volgende alinea wordt drie keer benadrukt dat er ‘onderzoek wordt gedaan’ naar mindfulness.  

Vanuit de wetenschap wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van op mindfulness gebaseerde interventies, zoals de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR). Maar ook buiten deze klinische context vindt er onderzoek naar praktische toepassingen van mindfulness plaats. Met name in de Verenigde Staten wordt onderzocht hoe mindfulness kan bijdragen aan het gezond en effectief functioneren van militairen en ‘emergency workers’.

Dat kan korter. 

Wetenschappers doen volop onderzoek naar de effecten van mindfulness op stress, bijvoorbeeld bij patiënten in de medische zorg, maar ook bij Amerikaanse eerste hulp-medewerkers.   

2 – De synoniemen-herhaling

Je gebruikt in een zin of alinea twee of meer woorden die bijna precies hetzelfde betekenen, net als in mijn verhaal over het VOC-schip. Nog een voorbeeld uit de eerste versie van mijn thriller Savelsbos. 

Jonas reageerde vaak bot en kortaf. 

Hoe groot is het verschil tussen bot en kortaf? Moet het allebei worden benoemd in deze zin? Nee.

Jonas reageerde vaak kortaf.  

Ook dit deze vorm van herhaling je vaak in zakelijke teksten. Lees bijvoorbeeld deze cryptische zin uit een rapport over mantelzorg van de Universiteit voor Humanistiek. 

Als overheidstaken en -verantwoordelijkheden (tot op zekere hoogte) worden overgedragen aan burgerinitiatieven die vaak een meer informeel en spontaan karakter hebben, wat betekent dit dan voor de houdbaarheid van het beleid?

Wordt de zin echt minder begrijpelijk als je voor spontaan óf informeel kiest? Nee. 

(Verder mis je in deze zin natuurlijk concrete taal en voorbeelden. Over wat voor burgerinitiatieven hebben ze het? Wat bedoelen ze met houdbaarheid?)  

3 – De specificerende herhaling

De man vertrok plotseling. Hij rende naar zijn auto en reed met gierende banden weg. 

Dit is geen gekke opbouw van een alinea.  Je maakt de lezer eerst nieuwsgierig met een algemene bewering (De man vertrok plotseling). Daarna schrijf je specifieker op wat je daarmee bedoelt. (Hij rende naar zijn auto en reed met gierende banden weg).  Doe dit alleen niet in elke alinea. Je tekst wordt korter en krachtiger als je af en toe een inleidende zin schrapt. 

De man rende plotseling naar zijn auto en reed met gierende banden weg. 

Ook de specificerende herhaling zie je volop in zakelijk teksten. Neem dit begin van een rapport van ING over elektrische trucks. 

Het Nederlandse wegvervoer staat voor een ingrijpende transitie. Na personenauto’s en bussen staan nu ook trucks aan de vooravond van elektrificatie. 

Dat kan korter. De schrijver zou met de deur in huis kunnen vallen.

Na personenauto’s en bussen staan nu ook trucks aan de vooravond van elektrificatie. 

Overigens zou de schrijver van dit stuk er ook goed aan doen om ook de naamwoordstijl uit deze zinnen te schrappen. 

Bonustip – Synoniemen zoeken

Soms beperkt herhaling zich niet tot een zin of alinea, maar gebruik je één specifiek woord steeds opnieuw. Zo gebruikte ik ooit 26 keer het exotische woord afrodisiaca in een artikel voor Quest.  In deze spoedcursus synoniemen zoeken lees je hoe je deze laatste vorm van herhaling voorkomt. 

Lees al mijn tips over zakelijk schrijven. Heb je weinig tijd? Verdiep je dan in ieder geval in deze teksten:

• Tangconstructies – dit is waarom je ze beter niet kunt gebruiken
• Wees niet lui: leer actief schrijven in vijf minuten
• Waarom schrijven niet altijd schrappen is

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast