Het is de droom én de nachtmerrie van iedere schrijver. Je geeft een robot een opdracht zoals: ‘schrijf een blog van 500 woorden over het ontstaan van de zon’, of ‘maak een gedicht over bananen’. En een minuut later heb je een goed leesbaar verhaal.
ChatGPT doet precies dat. Maar hoe kan dat?
Om dat te begrijpen, moet je even al je kennis over schrijven vergeten.
Want de inmiddels beroemde chatbot met kunstmatige intelligentie is geen digitale Shakespeare, Mulisch of Dickens. ChatGPT schrijft niet op een bewuste manier zinnen en alinea’s. Eigenlijk bootst de tool alleen teksten na.
Hoe zit dat precies? Eerst de korte uitleg.
Hoe werkt ChatGPT?
ChatGPT werkt op een manier die voor mensen moeilijk te bevatten is, omdat het teksten schrijft op basis van een soort voorspelling.
Als je iets intypt in ChatGPT, probeert de chatbot jouw instructie oftewel ‘prompt’ eerst te begrijpen. Vervolgens voorspelt de kunstmatige intelligentie welke reeks van woorden jouw vraag het beste zal beantwoorden.
Dat klinkt je waarschijnlijk nog steeds abracadabra in de oren. Want hoe kan er op die manier ooit een begrijpelijke tekst ontstaan?
Dat heeft te maken met hoe ChatGPT is getraind.
Patronen herkennen in taal
De makers van het bedrijf OpenAI hebben de chatbot een onvoorstelbare hoeveelheid teksten (570 gigabyte) gevoerd, bestaande uit ongeveer 300 miljard woorden. Daar zitten blogs en boeken bij, maar ook onderzoeksrapporten, forumberichten, gebruiksaanwijzingen en krantenartikelen.
Kortom: de kunstmatige intelligentie heeft zo’n beetje alles gelezen wat er aan teksten op het internet te vinden is (tot 2021 dan, want in dat jaar is ChatGPT getraind en de bot heeft geen toegang tot internet).
Door die enorme lading woorden en zinnen in zijn geheugen, kan ChatGPT extreem goed patronen herkennen in taal en verbanden leggen tussen woorden. En met dat vermogen formuleert de tool zijn teksten. Dit taalmodel achter de chatbot heet trouwens GPT-4.
Als jij een vraag intypt, voorspelt de chatbot op basis van de onvoorstelbaar grote bibliotheek aan teksten in zijn achterhoofd welke woorden het achter elkaar moet zetten om de tekst te schrijven die jij ongeveer verwacht als antwoord.
Kortom: ChatGPT bootst de door mensen geschreven teksten uit zijn geheugen na, maar wel heel ingenieus.
Woord voor woord: een voorbeeld
En dat gaat letterlijk woord voor woord. Neem dit simpele voorbeeld. Je vraagt aan ChatGPT: wie is Dennis Rijnvis? De chatbot begint dan een zin met deze woorden:
Dennis Rijnvis is….
Vervolgens gaat het op basis van zijn gigantische geheugen aan teksten zoeken naar de woorden die hierna statistisch het meest logisch zijn. Natuurlijk zijn er altijd meerder opties, bijvoorbeeld:
Dennis Rijnvis is een Nederlandse journalist
Dennis Rijnvis is een Nederlandse schrijver
Dennis Rijnvis is een Nederlandse tekstschrijver
ChatGPT zal meestal de woorden kiezen die bovenaan de lijst staan, en dus statistisch gezien het meest logisch zijn. Maar er zit ook een bepaalde mate van willekeurigheid in het systeem, zodat de antwoorden die de chatbot geef, niet altijd hetzelfde zijn.
Bij het bovenstaande voorbeeld kan de chatbot de ene keer antwoorden met ‘Dennis Rijnvis is een Nederlandse journalist’. De keer daarna lees je misschien: ‘Dennis Rijnvis is een Nederlandse schrijver’.
Waarom ChatGPT soms fouten maakt
Deze methode leidt tot verrassend goede en informatieve teksten. Maar er zit ook een nadeel aan dat systeem van woorden voorspellen. Soms spuwt ChatGPT verzinsels uit.
De chatbot weet namelijk niet wát het schrijft, het imiteert alleen maar teksten die het kent. En daardoor slaat het soms de plank mis.
Dat gebeurt bijvoorbeeld als ik ChatGPT de volgende vraag stel: voor welke kranten en tijdschriften heeft Dennis Rijnvis geschreven?
Vaak krijg ik dan het antwoord: ‘Quest, de Volkskrant en KIJK‘. Dat klopt. Maar soms wordt dat lijstje ook aangevuld met Trouw, De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland of NRC Handelsblad. En dat klopt niet. Ik heb nooit voor die titels gewerkt.
Hoe komt de kunstmatige intelligentie hierbij?
Verklaring van een ChatGPT-fout
Simpel: ChatGPT voert geen feitelijke check uit, maar baseert zich alleen op taalpatronen, zoals eerder beschreven.
De kunstmatige intelligentie speurt bij het beantwoorden van mijn vraag in zijn gigantische bibliotheek van miljoenen teksten en ziet waarschijnlijk dat de naam ‘Dennis Rijnvis’ vaak voorkomt in zinnen met de Volkskrant, Quest en KIJK. En die woorden herkent de chatbot als kranten en tijdschriften.
Daarom neemt de AI aan dat het logisch is om deze titels te noemen in het antwoord. En dat is ook zo.
Maar vervolgens maakt de chatbot een foutje dat goed te begrijpen is. Want het ziet nog een patroon. In veel teksten wordt de Volkskrant natuurlijk in één adem genoemd met andere kranten zoals NRC Handelsblad en Trouw.
ChatGPT besluit daarom dat het plausibel is dat ik ook voor die titels schrijf. Niet gek bedacht, het had gekund. Maar het is natuurlijk gewoon onjuist.
Praat met ChatGPT alsof je met een mens praat
Kortom: dat voorspellen van woorden werkt goed, maar aan dit soort kunstmatige intelligentie zit een grens. Het kan niet zelf denken zoals een mens.
Toch is het taalmodel wél goed in het begrijpen van mensen. Sterker nog: ChatGPT reageert het beste als je met de chatbot praat zoals je ook met – bij wijze van spreken – je buurman, buurvrouw, of een menselijke leraar zou doen.
Dat komt door een speciale training die ChatGPT heeft ondergaan met de naam reinforcement learning of RLHF. Hierbij kreeg de chatbot feedback van duizenden mensen op zijn prestaties, zodat de kunstmatige intelligentie de antwoorden beter kon aanpassen aan menselijke verwachtingen.
RLHF: stickers voor een chatbot
Als je ChatGPT zelf vraagt om dit proces eenvoudig uit te leggen, zegt de bot dit:
Een manier waarop mijn makers me hebben getraind is met een techniek genaamd Reinforcement Learning. Dit betekent dat wanneer ik iets zeg dat juist is of logisch klinkt, ik een soort beloning krijg, zoals een sticker krijgen als je iets goed doet. Als ik echter iets zeg dat niet klopt of onzin lijkt, krijg ik geen beloning.
Dit zorgt ervoor dat ik geleidelijk beter word in het geven van antwoorden die nuttig zijn en die mensen begrijpen. En uiteindelijk ben ik zo goed geworden dat ik nu met jou kan praten!
Deze manier van communiceren maakt ChatGPT de meest laagdrempelige technologische doorbraak aller tijden.
Je hoeft geen programmeertaal of technische kennis te hebben om ermee aan de slag te gaan, je kunt er verbluffende resultaten mee halen door er gewoon mee praten in je eigen taal (want ja, ChatGPT spreekt gewoon nederlands (en 94 andere talen).
Waarom teksten van ChatGPT nooit uitmuntend zijn
Tot slot mijn persoonlijke conclusie: hoe goed werkt ChatGPT? De techniek achter de tool stelt niet teleur. De tool schrijft verbluffende teksten…voor een robot.
Maar als je de schrijfsels van de chatbot op dezelfde manier beoordeelt als de teksten van een mens, zitten er nogal wat haken aan ogen aan. De opbouw is meestal vrij voorspelbaar en de toon wat droog. Een tekst eindigt bijvoorbeeld bijna altijd met een opzichtige conclusie.
Ook dat heeft vooral te maken met de werking van ChatGPT.
De chatbot is in feite getraind om een gemiddelde te produceren uit zijn gigantische bibliotheek aan teksten. En die tekst wordt dan weer afgestemd op het gemiddelde aan menselijke verwachtingen. Daardoor krijg je… middelmaat.
Een tekst helemaal zelfstandig laten schrijven door Chat GPT zou ik niemand aanraden, behalve misschien als het een simpele e-mail of een productbeschrijving voor een webshop is.
Schrijven met ChatGPT
Maar dat neemt niet weg dat ChatGPT een geweldige assistent kan zijn voor schrijvers. De tool geeft je toegang tot onvoorstelbaar veel teksten van andere auteurs, die je in feite indirect om advies kunt vragen.
Met gerichte vragen kun je ChatGPT in zijn oneindige geheugen laten zoeken naar synoniemen, metaforen, tekstuele structuren, formuleringen, ontbrekende informatie, of schrijftips die van pas kunnen komen in jouw tekst.
Hoe specifieker je prompt, hoe beter de chatbot je kan helpen. Zelf gebruik ik bijvoorbeeld vaak deze prompt (maar lees ook waarom er geen magische prompts voor ChatGPT bestaan)
Mijn favoriete boek over schrijven is Over Leven en Schrijven van Stephen King. Vat de belangrijkste schrijftips van dit boek samen in 10 bulletpoints.
– Wacht op antwoord.
Loop de volgende tekst na op basis van deze 10 punten. Doe bij elk punt één suggestie voor een verbetering.
Zo krijg ik in een handomdraai talloze schrijftips van mijn favoriete auteur, Stephen King. En dat is nog maar het topje van de ijsberg.
Cursus: schrijven met ChatGPT
Als je eenmaal weet hoe ChatGPT werkt, kan het je schrijfproces stroomlijnen en je creatiever maken. Dat ondervind je aan den lijve in mijn online workshop Creatiever schrijven met ChatGPT. Klik op de button hieronder om de nieuwste datum voor de cursus te zien.
Bekijk de cursus Creatiever schrijven met ChatGPTLees ook:
– Wat is ChatGPT nu precies en hoe log je in?
– Waarom er geen magische prompts voor ChatGPT bestaan
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
