Toen ik mijn eerste opdracht als journalist binnenhaalde bij het tijdschrift KIJK, kreeg ik van hoofdredacteur Monique Punter een mysterieuze instructie. In een mail met schrijfadviezen schreef ze: zorg voor een goede afsluiting van je artikel, we willen bij KIJK graag teksten met een krul in de staart.

Ik was jong en bleu en durfde niet te vragen wat ze precies bedoelde. Zonder al te lang over haar aanwijzing na te denken begon ik mijn artikel (over het houden van vleesetende planten) te schrijven. Dit was de laatste alinea van het artikel.

Tot slot herhaalt bioloog Art Vogel zijn adviezen voor mensen die zelf vleesetende planten willen gaan houden. “Kijk of je huis wel licht genoeg is, bedenk of je voldoende tijd hebt voor het onderhoud, en of je echt geïnteresseerd bent in vleesetende planten. Begin er anders niet aan.”

Monique Punter reageerde snel op mijn artikel.

Goed verhaal, maar het einde is wat saai. Ik mis een uitsmijter. Waar is de krul in de staart?

Een artikel afsluiten, hoe doe je dat?

Over de afsluiting van artikelen doen veel cryptische schrijfadviezen de ronde, zoals eindig met een uitsmijter, sluit af met een punchline of zorg voor een krul in de staart. Maar wat wordt daar nu precies mee bedoeld, hoe schrijf je een goed einde en wat kun je beter niet doen? In de laatste alinea van mijn stuk over vleesetende planten deed ik iets dat veel onervaren schrijvers doen: te geforceerd naar het einde toewerken. Je krijgt in de laatste regels van je tekst de neiging om woorden als ‘tenslotte’, of ‘uiteindelijk’ te gebruiken. Ook kom je in de verleiding om de boodschap van je artikel samen te vatten als een soort conclusie. Daarmee zeg je als het ware tegen je lezer: Let op! Dit is het einde, lees nog een keer goed wat ik je net heb verteld – niet vergeten hoor!

Het is waarschijnlijk een overblijfsel van onze schooltijd, waarin we leren dat elk betoog of opstel een duidelijke slotconclusie moet hebben. Maar als je een blog of artikel schrijft, wil je geen schools tekstje afleveren. Met zo’n traditioneel slot sus je je lezers in slaap.

Herkauwen

Je lezers zien zelf ook wel dat het stuk ten einde komt, en ze hebben de voorgaande alinea’s net gelezen. Ze willen niet worden betutteld met een samenvatting van wat ze al weten. En dat is precies wat Monique Punter bedoelde met haar advies. Je wilt niet dat je verhaal als een nachtkaars uitgaat, je wilt je tekst afsluiten met een klein hoogtepuntje waarvan je lezer nog één keer opveert.

Dat kan een verrassend feitje zijn, een opmerkelijk inzicht, of een grappige quote. Maar één ding is essentieel: herkauw geen informatie die je al eerder in je artikel hebt gedeeld. Vertel iets nieuws en opvallends, iets waarmee je de lezer vlak voor de eindstreep nog één keer verrast, ontroert, of prikkelt. Vervolgens kun je na de uitsmijter nog een concluderend zinnetje toevoegen, maar vaak hoeft dat niet eens meer, omdat de uitspraak of het feitje voor zich spreekt. Of zoals de legendarische schrijfcoach William Zinnser in zijn klassieke schrijfhandboek On Writing Well stelt:

Als je alle feiten hebt gepresenteerd en het punt hebt gemaakt dat je wilt maken, neem dan de dichtstbijzijnde uitgang.

Hieronder bespreek ik 5 manieren waarop je een tekst overtuigend kunt afsluiten.

1 – Artikel afsluiten – Een quote

Een quote is de eenvoudigste manier om je lezer vlak voor het einde nog een keer te prikkelen. Je hoeft geen nieuw verhaal te beginnen, je kunt simpelweg een eerder geïntroduceerde persoon aan het woord laten en iets grappigs of opmerkelijks laten zeggen ter afsluiting. Tijdens een interview denk ik vaak al: ja, deze uitspraak kan ik als einde gebruiken.

Mijn artikel over vleesetende planten eindigde uiteindelijk zo:

Als je een ‘vleesetende plant zoals een Venus vliegenval goed wilt verzorgen, zul je soms zelfs moeten koken voor je plant . “In principe vangen de planten hun eigen vliegjes”, zegt bioloog Art Vogel. “Maar als er in de winter maar weinig insecten zijn, is het een goed idee om ze bij te voeden met wat stukjes hardgekookt ei, zodat ze toch eiwit binnen krijgen. Dat gaat misschien ver, maar je moet iets overhebben voor een vleesetende plant.”

Levensles

Een levensles doet het vaak goed als einde. Neem dit stuk in het AD, waarin een man vertelt hoe hij geestelijk een zware periode doormaakte nadat hij een vrije val (vanwege een weigerende parachute) vanaf 1000 meter hoogte overleefde. Aan het einde zegt hij:

,,Je kunt jezelf gelukkig maken, heb ik geleerd. Als je er maar in gelooft. Zoals Frank Zappa zei: je geest is als een parachute: als-ie niet openstaat, doet ie het niet.”

Door zo’n opmerking zoom je als het ware uit van het specifieke – het verhaal over het ongeluk – naar het algemene – de levensles – daardoor voel je intuïtief aan dat het verhaal nu voorbij is.

Altijd eindigen met een levensles kan gekunsteld overkomen. De ideale eindquote blijft dichter bij het verhaal, maar brengt aan het einde nog een nieuw inzicht dat emotie oproept: een lach, verbazing, of ontroering. Lees bijvoorbeeld dit prachtige verhaal in de New York Times over een eenzame man. George Bell, die pas dagen na zijn dood werd gevonden in zijn appartement in New York. Je stelt jezelf als lezer al snel de vraag: was er dan helemaal niemand die zich om hem bekommerde?

Het stuk eindigt met een ontroerende quote van een buurtgenoot, waaruit blijkt dat dat de gestorven man er toch niet helemaal alleen voorstond.

“Ik had George graag nog één keer gezien, hij was mijn vriend.”

2 – Artikel afsluiten – Een anekdote met perspectief

Je bent niet afhankelijk van geïnterviewden voor een mooi einde. Je kunt ook zelf met een grappige anekdote of een opmerkelijk inzicht komen dat je verhaal een nieuw perspectief geeft.

Neem dit artikel uit het AD over een echtpaar (Jerry en Rita Alter) bij wie na hun dood een gestolen schilderij van schilder Willem de Kooning in huis is gevonden? De grote vraag: hield dit burgerlijke echtpaar iedereen voor de gek, hebben ze samen een kunstroof gepleegd.

In de laatste alinea onthult de schrijver dat de man vlak voor zijn dood een verhalenbundel schreef. Het lijkt een overbodige weetje, totdat je leest dat er een een kort verhaal over een kunstroof in stond. Het artikel krijgt daardoor op het laatste moment nog een mysterieuze twist. Schreef Jerry dat korte verhaal over zichzelf? Is het een verkapte schuldbekentenis en heeft hij zelf het schilderij van De Kooning gestolen? Lees ook dit Volkskrant-stuk waarin wordt uitgelegd waarom Paul Kagame, de president van Rwanda, voor veel geld de Britse voetbalclub Arsenal sponsort. Ook hier krijg je aan het einde informatie uit een onverwachte hoek. De journalist schrijft dat president Kagame misschien wel concurrentie krijgt van een zakenman uit Nigeria die de Britse voetbalclub wil kopen. Dit feitje zet het verhaal in een breder perspectief. Het is een logisch einde, omdat het je aan het denken zet. Afrikaanse staatshoofden en zakenlieden jagen elkaar dus op bij het investeren in voetbalclubs. Is een sponsor uit een ontwikkelingsland het nieuwe normaal voor voetbalclubs? Zorg er overigens wel voor dat je geen hele rare bocht maakt in de laatste alinea, je wilt een anekdote vertellen die in het verlengde ligt van de rest van je artikel, en niet op de finishlijn nog een compleet nieuw onderwerp aansnijden. De anekdote over de Nigeriaanse zakenman zit wat dat betreft op het randje. 

3 – Artikel afsluiten – Een indrukwekkend beeld

Niets blijft zo goed hangen als een beeldende beschrijving. Een beeld aan het einde kan de boodschap van je artikel beter benadrukken dan welke conclusie dan ook.

Lees bijvoorbeeld dit artikel waarin een journaliste beschrijft hoe de zelfmoord van haar moeder deels te wijten was aan bezuinigingen in de zorg. Het eindigt met een hartverscheurend beeld, waarin de schrijfster met een paar rake details een beeld van de zelfmoord schetst.

Op dinsdag 6 oktober 2015 – een kleine tweeënhalf jaar na de crisisopname en twee jaar groepstherapie verder – reed mijn moeder rond 5 uur ’s ochtends met al haar doosjes medicatie voor de komende maand naar een meertje in mijn ouderlijk dorp, nam al haar pillen en ging het water in. Deze keer lukte het wel.

4 – Artikel afsluiten – Keer terug naar het begin

Een verhaal ‘rond maken’, is de schrijfterm voor een techniek waarbij je aan het einde van het verhaal weer terugkeert naar het begin. Zo begon ik een verhaal over de voordelen van linkshandigheid in de sport voor Intermediair met de volgende anekdote over tennisser Rafael Nadal.

Regerend Olympisch tenniskampioen Rafael Nadal hield een linkshandige forehand over aan een vergissing van zijn coach in zijn jeugd. Tot hij 10 jaar was, sloeg de Spanjaard zowel zijn forehand als zijn backhand met een dubbelhandige greep. Zijn oom en coach Toni Nadal besloot hem dat af te leren, omdat je met die techniek minder reikwijdte hebt bij je slagen. De coach gaf zijn pupil de opdracht om zijn forehands voortaan enkelhandig te slaan, met alleen zijn linkerhand aan het racket. Hij ging ervan uit dat Rafael linkshandig was, omdat hij ook een voorkeur voor zijn linkerbeen had bij voetbal. Zijn neefje gehoorzaamde zonder mokken en wende al snel aan zijn nieuwe slag. Pas veel later viel het Toni op dat Rafael bij andere bezigheden zoals  schrijven en tandenpoetsen zijn rechterhand gebruikte. “Heel stom, hij was eigenlijk rechtshandig, maar dat wist ik niet”, zei Toni Nadal later. “Nu is Rafael alleen links op de tennisbaan.”

Nieuwtje

Aan het einde van het stuk – waarin ik betoog dat je als rechtshandige sporter altijd in het nadeel bent ten opzichte van linkshandigen – keer ik terug naar mijn beginonderwerp. Ze krijgen nog één laatste nieuwtje over Rafael Nadal.

Voor de rechtshandige tennissers op Olympische Spelen was er deze week in ieder één meevaller: ze hebben linkshandige concurent minder dan gedacht. Rafael Nadal maakte vorige week bekend dat hij wegens een blessure niet kan deelnemen aan de Spelen.

De lezer krijgt zo het gevoel dat de cirkel rond is. Maar let op: een terugkeer naar het begin werkt minder goed als je geen nieuwe informatie toevoegt aan het einde. In deze blogpost over spreektaal begin ik bijvoorbeeld met een anekdote over pannenkoeken met zout. Daar kom ik in de laatste alinea op terug, maar zonder iets nieuws te vertellen. Daardoor is het einde minder sterk.

5 – Artikel afsluiten – Eindigen met een vraag?

Meestal werp je aan het begin van een artikel een vraag op, die je vervolgens beantwoordt.  Maar als je een blog schrijft is het niet gek om een artikel met een vraagteken te eindigen.

Tim Ferriss is één van de populairste bloggers ter wereld. Hij besluit bijna al zijn posts met een vraag. Neem dit artikel met 9 gewoontes waar je meteen mee zou moeten stoppen. De laatste zin is een oproep aan zijn lezers. Welke slechte gewoontes zou jij aan de lijst toevoegen? Op deze manier lokt Ferriss reacties uit en betrekt hij zijn lezers bij zijn artikelen.

Natuurlijk zijn er meer manieren om een tekst af te ronden. Welke schrijftechniek gebruik jij het liefst om een artikel of blogpost te beëindigen? 

Wil je beter leren schrijven, lees dan ook de volgende blogs:

• Begin je artikel met de kroegpraatregel
• Zo begin je zelf een blog binnen 20 minuten
• Dit is de moeder aller schrijftips
• Met dit gedachte-experiment kun je je teksten spectaculair verbeteren
• Met dit doodsimpele recept schrijf je mooiere en begrijpelijkere zinnen
• Deze 21 woorden kun je altijd schrappen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast