De beste schrijvers zijn stiekem ook dichters. Toen ik de novelle Een mooie jonge vrouw van Tommy Wieringa las, verbaasde ik me over de kracht van zijn zinnen. Ze bleven in mijn hoofd zitten en riepen levendige beelden op. Het duurde even voordat ik begreep hoe hij dat voor elkaar kreeg met zinnen zoals deze:
Als het schemert stapt hij als eerste in de boot en steekt haar zijn hand toe.
Hij roeide geruisloos. Waar de roeispanen in het water verdwenen, ontstonden zijdeachtige kolkingen van zwart en zilver.
Als je de zinnen hardop uitspreekt, merk je dat sommige klanken in zich steeds herhalen. Opvallend veel woorden beginnen met dezelfde letter: schemert, stapt, steekt, zijdeachtig, zwart, zilver. Dit is een geraffineerde vorm van alliteratie, een stijlmiddel dat je waarschijnlijk vooral kent van bedrijfsnamen en reclames.
Maar je kunt het ook subtiel gebruiken om je boodschap te versterken in verhalen, rapporten en zelfs e-mails.
Wat is alliteratie eigenlijk?
Alliteratie is een stijl waarbij de beginklank van opeenvolgende woorden overeenkomt. Denk aan: dappere dodo, of vreemde vogel.
Het wordt daarom ook wel beginrijm of stafrijm genoemd. Meestal is alliteratie niet subtiel. Je komt het veel tegen strips. Neem Suske en Wiske bijvoorbeeld, met titels als: De kwakkelende kwakzalver, De woeste wespen of De mompelende mummie.
Ook in het dagelijks leven gebruiken we vaak alliteraties om de aandacht te trekken in zinnen als ‘Wie is de Jarige Job?’ en ‘Wat een Handige Harry!’.
Maar de stijl is vooral populair in de marketing en reclame, omdat rijmende beginletters nu eenmaal zorgen voor klanken die in je hoofd blijven zitten. Wie kent niet de slogan: Heerlijk Helder Heineken, of bedrijven als Coca Cola en Media Markt.
De Nederlandse dichter en taalwetenschapper Guido Gezelle schreef ooit met een knipoog: ‘Stafrijmen zijn stapstenen waarop men steunt met de stemme.’
Verborgen alliteratie laat je zinnen zweven
Maar alliteratie hoeft er niet zo dik bovenop te liggen. Als je een tekst schrijft, kun je net als Tommy Wieringa in het hoofd van je lezer kruipen met zinnen waarin niet álle beginletters rijmen. Je zou dit verborgen beginrijm kunnen noemen.
Deze variant van alliteratie is handig als je subtiel bepaalde woorden wil benadrukken om een gevoel, beeld of boodschap over te brengen, bijna op een onbewust niveau.
Tommy Wieringa zet in de eerder genoemde zinnen vooral woorden in de spotlight die beelden oproepen (schemert, stapt, steekt – zijdeachtig, zwart, zilver). Zijn taal gaat daardoor als het ware zweven en stimuleert je verbeelding.
Verborgen beginrijm in toespraken
Maar verborgen beginrijm is niet voorbehouden aan literaire schrijvers. Ook auteurs van politieke teksten gieten graag alliteraties in hun teksten, zodat hun boodschap beter blijft hangen. Let op het einde van deze zin uit de beroemde toespraak van Martin Luther King, waarin drie c’s worden benadrukt.
I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by the color of their skin but by the content of their character.
En Geert Wilders gebruikte niet voor niets drie keer een woord met een ‘m’ als beginletter in zijn inmiddels beruchte uitspraak: Willen jullie meer of minder Marokkanen?”
Wat kun jij met alliteratie?
Nu is de vraag: komt dit stijlmiddel ook van pas als je gewoon een mail op je werk schrijft of een tekst voor je website? Moeten we allemaal aan de alliteratie, of wordt akelig?
Natuurlijk moet je niet overdrijven. Je overspeelt je hand als je elke zin volstopt met rijmende beginletters. Je tekst verandert dan in een sinterklaasgedicht en je boodschap wordt eerder lachwekkend dan overtuigend. De kunst is om alliteratie alleen toe te passen in passages die je wil benadrukken. Dat zijn zinnen waarin je belangrijkste boodschap, of inzicht staat.
Je kunt in een e-mail over het tijdstip van een vergadering bijvoorbeeld schrijven:
Zorg ervoor dat je om 14.00 uur aanwezig bent in de vergaderzaal.
Maar dit klinkt net iets pakkender:
Ik verwacht je vanmiddag om 14.00 uur in de vergaderzaal.
In het tekstje waarmee je mensen aanmoedigt om te betalen voor een online cursus kun je schrijven:
Je hebt je toegang tot de cursus bijna geregeld. Maak je betaling in orde en je krijgt meteen je password toegestuurd.
Maar dit moedigt meer aan:
Je bent bijna binnen! Maak je betaling in orde en je krijgt meteen je password toegestuurd.
En ik zou op mijn website kunnen schrijven:
Schrijfvis helpt je bij het schrijven van teksten die mensen met plezier lezen.
Maar dit blijft beter hangen:
Schrijfvis helpt je swingend schrijven.
Alliteratie en seks
In literaire teksten is het natuurlijk een ander verhaal. Daar gaat het meestal niet om de boodschap, maar om de emotie die een schrijver overbrengt. Tommy Wieringa voorziet zijn zinnen in Een mooie jonge vrouw vooral van verborgen beginrijm als hij schrijft over romantiek en seks.
Hoe veel alliteraties kun je vinden in onderstaande seksscene?
Hun lichamen, toegedekt door de groene schemering. Zweet dat koud wordt, zaad dat trekt op de huid. Ze ligt op haar zij, in de beschutting van zijn arm, zijn hand rust op haar billen. ‘Jammer dat je niet rookt,’ zegt ze.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
