Zit er een grens aan hoe lang een alinea kan zijn?
(Hier lees je trouwens wat een alinea precies is)
Nee, er zit geen grens aan. De schrijver Jack Kerouac drukte bij het schrijven van zijn roman On the Road geen enkele keer op de enter-toets van zijn typmachine.
Hij schreef één lange alinea op een rol papier die 40 meter lang was (zie foto). Het boek werd zes jaar later een verkoopsucces, maar niet voordat uitgever de tekst opdeelde in honderden alinea’s.
Schrijvers, journalisten en copywriters zijn in eerste instantie vaak niet gefocust op hun alinea’s. Toen ik zelf op de middelbare school de droom kreeg om schrijver te worden, oefende ik vooral op het componeren van mooie, poetische zinnen. Ergens is dat vreemd, want alinea’s doen meer voor je tekst.
De perfecte alinea schrijven
Voordat je lezers ook maar een zin heeft gelezen, heeft je alineaopbouw al invloed op hun oordeel.
Pak een roman – bijvoorkeur één die je nog niet hebt gelezen – van je plank. (…) Sla het boek in het midden open en kijk naar twee willekeurige bladzijdes. Let op het patroon – de regels tekst, de marges en vooral de blokken wit waar alinea’s beginnen en ophouden. Zelfs zonder het te lezen kun je zien of het boek dat je hebt uitgekozen makkelijk of moeilijk zal zijn, nietwaar?
Dit schrijft Stephen King in Over Leven en Schrijven, een veelgeprezen boek met schrijfadviezen waarin hij een ode brengt aan de alinea. (Hier vind je de 22 beste boeken over schrijven)
‘Ik zou willen beweren dat de alinea, niet de zin, de elementaire eenheid van schrijven is – de plaats waar samenhang begint en waar woorden een kans maken meer dan alleen maar woorden te zijn.’
Hoe meer ik zelf over schrijven leer, hoe ik het met hem eens ben. Goede alinea’s maken je zinnen, anekdotes en inzichten tot één geheel. Als je ze slim opbouwt, worden het een soort magische bouwstenen die je verhaal tot leven brengen en je lezer door je tekst heen ‘sleuren’.
Maar hoe componeer je een slimme en meeslepende alinea? Hieronder deel ik een persoonlijk stappenplan, aangevuld met de inzichten van topschrijvers.
1 – Alinea schrijven – Weet het onderwerp van je alinea
Voordat je een alinea gaat schrijven, moet je natuurlijk weten wat je de lezer gaat vertellen. Hoe bepaal je dat?
Met de alinea’s in je verhaal hak je het onderwerp van je artikel in feite in stukjes. In elke alinea behandel je een subthema van je verhaal. Zelf zet ik voordat ik ga schrijven vaak vluchtig op een rij welke subonderwerpen ik in verschillende alinea’s ga behandelen.
Voordat ik dit Volskrant-artikel schreef over de vraag ‘willen dolfijnen wel zwemmen met mensen?’, zag dat schema er zo uit.
- alinea 1 – Een anekdote over dolfijnen die met mensen zwemmen en waaruit blijkt dat ze het niet per sé leuk vinden
- alinea 2 – Hoe populair is het eigenlijk, zwemmen met dolfijnen?
- alinea 3 – Ik werp de vraag op die ik in het artikel wil beantwoorden: is dat zwemmen met mensen wel goed voor dolfijnen? (ik noem dit ook wel de notendop-alinea)
- alinea 4 – Beschrijving van een experiment waarmee werd getest hoe dolfijnen reageren op het gezelschap van mensen.
Door n zo’n overzichtje te maken, weet je bij het schrijven van elke alinea precies welk punt je wilt maken. Dat helpt je om krachtige alinea’s te schrijven waarmee je de lezer bij de hand neemt en door je verhaal loodst.
2 – Alinea schrijven – Begin met een kernzin
Een meeslepende alinea begint met een zin die je lezers nieuwsgierig maakt, maar die ook aankondigt wat ze in de volgende zinnen kunnen verwachten. Dat is een zogenoemde kernzin, of topische zin. Hieronder zie je een voorbeeld.
De internationale slavenhandel had een enorme impact in Centraal-Afrika.
David van Reybrouck, Congo
Dit is de eerste zin van een alinea in het bekroonde boek Congo van David van Reybrouck. Door deze kernzin weet je waar de volgende alinea over gaat: de internationale slavenhandel. Maar je wordt ook nieuwsgierig gemaakt. Na het lezen denk je automatisch: wat voor impact? Wat gebeurde er precies?
En dat is precies wat van Reybrouck gaat uitleggen in de volgende alinea: op welke manier had de slavenhandel impact.
Nog een voorbeeld:
Tijdens de derde set van de Wimbledon-finale van 1993 was er een moment waarop Jana Novotna onoverwinnelijk leek.
Dit is de eerste zin van de eerste alinea in een artikel over faalangst in de sport van de beroemde wetenschapsjournalist Malcolm Gladwell. Door de zin weet je waarover je gaat lezen in de komende alinea: het optreden van Jana Novotna in de Wilmbledon-finale van 1993.
Maar er wordt ook spanning opgewekt. Door de formulering – er was een moment waarop Jana Novotna onoverwinnelijk leek – word je vrijwel meteen nieuwsgierig. Wat voor moment? En hoezo leek ze onoverwinnelijk? Genoeg redenen om door te lezen dus.
Ook in fictie kun je kernzinnen gebruiken, ze stuwen je lezers door het verhaal.
Rika Hagenaar-Van der Lans had wel honderd redenen om moe te zijn.
Met deze zin begint de tweede alinea van Sonny Boy, de bestseller van Annejet van der Zijl. Je wordt meteen nieuwsgierig: waarvan is Rika zo moe? Wat is haar allemaal overkomen?
De volgende alinea begint weer met een spannende kernzin die allerlei vragen oproept.
Alsof Rika zelf ooit zou kunnen vergeten hoe ze al jong meisje alles, tot haar eer en eeuwige zielenrust aan toe, op het spel had gezet om te kunnen trouwen met de man die nu haar schrikbeeld was.
Ja, topische zinnen doen hun werk. Na zoveel toespelingen op drama wil je graag verder lezen.
3 – Alinea schrijven – Maak mini-verhaaltjes van je alinea’s
De beste alinea’s zijn minuscule verhaaltjes op zich. Dat bereik je door beeldend te schrijven. Ook helpt het om hoofdpersonen op te voeren die een actie ondernemen. Zelfs alinea’s die eigenlijk alleen feitelijke informatie bevatten, worden op die manier levendig en aantrekkelijk.
De internationale slavenhandel had een enorme impact in Centraal-Afrika. Regio’s werden ontwricht, levens verwoest, horizonten verlegd. Maar hij bracht ook een zeer intense regionale handel op gang langs de rivier. Als je dan toch de Congo-rivier moest afvaren met slaven en slagtanden, kon je net zo goed je prauw volladen met minder luxueuze goederen om ze onderweg te verhandelen. En dus ging er suiker, palmolie, suikerrietwijn, bier, tabak, raffia, vlechtwerk, aardewerk en ijzer mee. Dagelijks zou er langs de Congo tot veertig ton maniok vervoerd zijn, over afstanden van minder dan tweehonderdvijftig kilometer.
Deze eerder aangehaalde alinea over de impact van slavenhandel uit Congo staat vol met feitelijke informatie en opsommingen. Maar met één ‘beeldende zin maakt Van Reybrouck er toch een mini-verhaaltje van.
Als je dan toch de Congo-rivier moest afvaren met slaven en slagtanden, kon je zo goed je prauw volladen met minder luxueuze goederen om ze onderweg te verhandelen.
Er zit een hoofdpersoon in, die een handeling uitvoert. Je ziet hem over de rivier varen met zijn boot. Door dat sterke, verhalende beeld blijven alle opsommingen en feiten in de rest van de alinea veel beter hangen.
Ook Gladwell gebruikt deze techniek om zijn alinea’s levendig te houden. Na een algemene zin komt hij vrijwel altijd met een concreet voorbeeld.
Mensen raken onder druk soms de kluts kwijt. Piloten storten neer en duikers verdrinken (…)
Zie je hoe hij met die tweede zin een mini-verhaal vertelt van een piloot die neerstort en een duiker die omkomt. Je ziet het meteen voor je, de alinea gaat leven. Ja ook op alinea-niveau werkt storytelling.
4 – Alinea schrijven – Maak van je alinea een mini-betoog met signaalwoorden
Signaalwoorden zijn de verkeersborden binnen je alinea. Het zijn woorden zoals ‘maar’, ‘als’, ‘toen’, ‘ook’, ‘daarom’ en ‘dus’. Je geeft ermee aan hoe zinnen met elkaar samenhangen, zodat de lezer stap voor stap kan volgen welk punt je wil maken.
Kijk nog eens naar de alinea van David van Reybrouck bij de vorige tips. Het is opvallend hoe veel zinnen beginnen met een signaalwoord:
De internationale slavenhandel had een enorme impact in Centraal-Afrika. Regio’s werden ontwricht, levens verwoest, horizonten verlegd. Maar hij bracht ook een zeer intense regionale handel op gang langs de rivier. Als je dan toch de Congo-rivier moest afvaren met slaven en slagtanden, kon je net zo goed je prauw volladen met minder luxueuze goederen om ze onderweg te verhandelen. En dus ging er suiker, palmolie, suikerrietwijn, bier, tabak, raffia, vlechtwerk, aardewerk en ijzer mee. Dagelijks zou er langs de Congo tot veertig ton maniok vervoerd zijn, over afstanden van minder dan tweehonderdvijftig kilometer.
Met de signaalwoorden maakt hij van de alinea een soort mini-betoog, waarin elke zin voortborduurt op de voorgaande. Als je de zinnen achter elkaar leest, begrijp je precies waarom de internationale slavenhandel zo’n grote impact had op de regio.
5 – Alinea schrijven – Korte alinea’s werken (meestal) beter
Geef je lezer een beetje lucht. Een artikel met korte alinea’s en veel witruimte, ziet er simpelweg aantrekkelijker uit dan één massief blok tekst.
Neem de blogs van Leo Babauta, een succesvolle blogger die veel schrijft over meditatie. Door de opbouw van zijn alinea’s word je al rustig als je naar zijn artikelen kijkt.
Zelf probeer ik mijn alinea’s korter te houden dan vijf of zes regels. Maar het is moeilijk om een maximale lengte aan te geven. De eerder genoemde alinea over Jana Novotna waarmee wetenschapsjournalist Malcolm Gladwell zijn artikel over faalangst opent, is bijvoorbeeld een stuk langer (lees ‘m hier). Maar door de actie en concrete taal, gaat de alinea toch geen moment vervelen.
Kan een alinea dan te kort zijn? In de legendarische stijlgids voor schrijvers The Elements of Style schrijft taalkundige William Strunk:
‘Er is één regel: een enkele zin wordt niet geschreven of afgedrukt als alinea. Een uitzondering hierop vormen zinnen waarmee je een transitie beschrijft.’
Als je de eerder genoemde blogs van Leo Babauta doorneemt, zie echter je veel alinea’s die slechts uit één zin bestaan. Het zijn meestal zinnen die hij kracht wil bijzetten.
Ook thrillerschrijvers gebruiken soms alinea’s van één zin om een abrupte overgang in actie te beschrijven. Neem deze passage van Lars Kepler in Hypnose. Een rijdende trein staat opeens stil, en de hoofdpersoon realiseert zich iets.
Simone zit in de metrowagon door het raam naar buiten te kijken. Ze is nog steeds bezweet nadat ze van de lege flat naar het metrostation is gerend.
Nu staat de trein stil in Huvudsta.
Ze bedenkt dat ze eigenlijk een taxi had moeten nemen. Maar ze probeert zichzelf voor te houden dat er niets is gebeurd; ze maakt zich immers altijd onnodig zorgen.
Kortom: neem deze tips over het schrijven van goede alinea’s tot je, maar durf ook je eigen gang te gaan (lap af en toe eens een regel aan je laars), want alleen dan kom je tot originele teksten.
Oh ja, zelfs die veertig meter lange alinea van Jack Kerouac heeft uiteindelijk een publiek gevonden. Een verzamelaar betaalde in 2001 bijna 2,5 miljoen dollar voor de beschreven rol papier.
Wil je meer handvatten voor een betere opbouw van je teksten? Volg mijn cursus Pakkend schrijven daarna krijg je meer gedaan van je lezers met e-mails, blogs, webteksten en artikelen
Lees ook:
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
* Over leven en schrijven van Stephen King staat vol met praktische schrijftips die je meteen kunt toepassen. Geen enkel ander schrijfboek raadpleeg ik zo vaak. Bestel het het boek hier.
Lees ook:
- Dit is de moeder aller schrijftips – en jij maakt je er te makkelijk van af
- Dit zijn de 22 beste boeken over schrijven
- Korte verhalen schrijven? Deze 9 tips van topauteurs bieden je houvast
- Dit zijn de 7 eigenschappen van pakkende eerste zinnen
- Stappenplan boek schrijven – hoe ik debuteerde met een thriller en mijn tweede boek nooit afkreeg
- Hoeveel woorden heeft een boek?
- Roman schrijven? Deze prijswinnende auteur helpt je over het dode punt met negen schrijfoefeningen
Leuk om te lezen! Ik ben schrijftrainer en herken veel van jouw tips. Een alinea is een gedachteneenheid die begint met de kernzin. Over de lengte ben ik altijd duidelijk: 6 regels maximaal. Je gebruikt voorbeelden uit de literatuur. Dat vind ik spannend!