Waren alle woorden vroeger mooier? Dat zou je bijna denken als je sommige zakelijke teksten leest; ze zijn doorspekt met ouderwetse woorden.
Ik maak me er zelf ook schuldig aan. Onder mijn facturen stond tot voor kort de volgende tekst: Gelieve het verschuldigde bedrag binnen 30 dagen over te maken.
Toen ik de zin laatst met een kritische blik bekeek, fronste ik mijn wenkbrauwen bij het eerste woord: gelieve. Waarom gebruik ik het in vredesnaam? Het werkwoord (gelieven) komt uit de vroege middeleeuwen, en is oorspronkelijk afkomstig uit het Oudhoogduits. In het dagelijks leven zou ik het nooit gebruiken. Stel je voor dat je ’s ochtends aan tafel zit en zegt: ‘gelieve de jam aan te geven schat!’ Zou je geliefde daar echt serieus op reageren?
Ouderwetse woorden
De vraag is waarom je dan wel verwacht dat lezers zulke ouderwetse woorden serieus nemen in rekeningen, offertes, e-mails en andere teksten. Daarin gebruik je ook vaak onbewust oubollige termen tegen zoals ‘reeds’, ‘krachtens’, ‘gaarne’ en ‘doch’.
Waarschijnlijk heeft die voorkeur voor ouderwetse woorden te maken met de statige klank. Je gebruikt ze vooral als je dwingend wil overkomen, bijvoorbeeld in een vermanende brief, een reglement of een artikel waarin je autoriteit af wil dwingen.
Je probeert de lezer met de ouderwetse woorden onbewust in een jaren vijftig sfeer te brengen, waarin leerlingen respectvol opkeken naar de leraar die in een onkreukbaar vestje met een aanwijsstok op een lessenaar stond.
Verzachten ouderwetse woorden?
Misschien hoop je ook dat de ouderwetse klank je boodschap wat verzacht. Als je schrijft ‘gelieve binnen dertig dagen betalen’, voelt dat deftiger en misschien iets minder hebberig dan wanneer je schrijft: ‘graag binnen dertig dagen betalen.’
Maar wie houd je hiermee voor de gek?
In de eenentwintigste eeuw bestaan geen leraren met onkreukbare vestjes meer die ‘thans’ en ‘voorts’ zeggen. Je schotelt mensen een karikatuur voor. En je verzacht helemaal niets met ‘gelieve’ en ‘gaarne’. Je lezers zullen zich afvragen waarom je je in een serieuze tekst verschuilt achter woorden die niemand nog gebruikt.
Kortom: je verspeelt een stukje geloofwaardigheid. Deze 11 ouderwetse woorden sluipen vaak ongemerkt in je tekst. Schrap ze en vervang ze.
1- Abusievelijk
Sorry, ik heb je abusievelijk geen mail gestuurd met een uitnodiging voor het personeelsfeest.
Dit gedateerde woord is afgeleid van ‘abuis zijn’, een uitdrukking uit het Frans die sinds de vijftiende eeuw in het Nederlands wordt gebruikt, en nogal stoffig klinkt. Wanneer heb jij voor het laatst in spreektaal gezegd dat je abuis was? Zeg liever:
Sorry, ik heb je per ongeluk geen mail gestuurd met een uitnodiging voor het personeelsfeest
2 – Tevens
Tevens wil ik zeggen dat mijn hond op je deurmat heeft gepoept.
In de 18e eeuw werd dit woord populair en nam het de plek in van het nog veel oudere ’teffens’. Nu zeggen we gewoon ‘ook’.
Ook wil ik zeggen dat mijn hond op je deurmat heeft gepoept.
Jegens
3 – Jegens
We willen wreedheid jegens kinderen bestrijden.
Best interessant: een woord in je tekst proppen dat in de dertiende eeuw al werd gebruikt. Maar het staat vooral ouderwets. In deze tijd zeggen we gewoon ’tegen’, of ’tegenover’.
We willen wreedheid tegen kinderen bestrijden.
4 – Reeds
Ik heb je dit reeds laten weten.
Het woordje ‘reeds’ werd in de negentiende eeuw volop gebruikt in spreektaal. We hebben er inmiddels een korter woord voor.
Ik heb je dit al laten weten.
5 – Doch
Wij verzoeken u vriendelijk doch dringend te betalen.
Als je het woordje doch in een zin propt, is het alsof je in een HD-film opeens één scene in zwartwit uitzendt. Het woord stamt uit het Oudnederlands (dat werd gesproken in de vroege middeleeuwen). Het heeft in een moderne zin niets te zoeken.
Wij verzoeken u vriendelijk maar dringend te betalen.
6 – Krachtens
Krachtens artikel 345 kunnen we u uit uw huis zetten.
Krachtens is een lekker omslachtig en ouderwets woord dat in de negentiende eeuw uit het Duits werd geleend. We hebben er inmiddels moderne woorden voor: ‘volgens’ of ‘door’.
Volgens artikel 345 kunnen we u uit uw huis zetten.
7 – Gaarne
Gaarne voor 8 uur ’s ochtends aanwezig zijn.
Het woord gaarne werd veel gebruikt door E.J. Potgieter, een beroemde dichter uit de negentiende eeuw. Het woord zelf stamt al uit het jaar 1100. We zijn inmiddels bijna tien eeuwen verder, dus schrijft gewoon ‘graag’.
Graag voor 8 uur ’s ochtends aanwezig zijn.
8 – Derving
Het ongeluk op mijn eenwieler zorgde voor een derving van mijn inkomen
Het werkwoord derven was in 1618 nog hip, en betekende ‘dalen, of afnemen’. Als je het nu nog wil gebruiken, ga dan meespelen in 17e-eeuwse toneelstukken. Het woord verandert je tekst in een stoffig geschiedenisboek.
Het ongeluk op mijn eenwieler zorgde voor een afname van mijn inkomen.
9 – Achten
Hoogachtend,
Je daalt in mijn achting.
Achten is een werkwoord uit vervlogen eeuwen. Het werd al gebruikt in de dertiende eeuw. Een brief of -email ondertekenen met ‘hoogachtend’ komt in deze tijd formeel en een beetje wereldvreemd over. Kies liever voor:
Met vriendelijke groet,
Je daalt in mijn aanzien.
10 – Omtrent
U heeft een mail omtrent uw betalingsachterstand ontvangen
Weer een woord uit de zeventiende eeuw. Sommige schrijvers gebruiken het nog steeds graag omdat het zo vaag is. Het kan betekenen ‘over’, ‘betreffende’, of ‘wat betreft’.
U heeft een mail over uw betalingsachterstand ontvangen.
11 – Behelzen
De maatregel behelst een verbod voor rokers in het hele gebouw.
Behelzen is een vergeten werkwoord dat in de zestiende eeuw ontstond. Je kunt het vervangen met talloze moderne varianten zoals: bevatten, betekenen, vallen onder, inhouden, enz.
Deze maatregel houdt in dat roken in het het hele gebouw wordt verboden.
12 – Voorts
Voorts wil ik u waarschuwen.
Van alle ouderwetse woorden kun ‘voorts’ misschien wel het makkelijkste in je zinnen proppen. Het betekent hetzelfde als ‘verder’, maar het klinkt formeler omdat niemand dit Oudnederlandse woord in het dagelijks leven nog over zijn lippen krijgt.
Verder wil ik u waarschuwen.
Lees ook:
Deze 21 woorden moet ik vaker schrappen – en jij ook
Deze 9 zinsdelen maken je teksten langdradig
Deze 13 leenwoorden komen try-hard over – vermijd ze
Vermijd deze 11 veel gebruikte ‘smurfwoorden’
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
Als je ’tevens’ vervangt door ‘ook’ zit je in het lijstje stopwoorden.
Beste Sandra, het benoemen van ‘ook’ als stopwoord hangt af van de context van tekst.. Als het woord als opvulling wordt gebruikt, dan is het een stopwoord. Is het een opsomming, dan is het een bijwoord.
Hallo Schrijfvis, ik lees je taaladviezen altijd met belangstelling en ik ben het er vaak mee eens, maar in dit geval moet ik toch mijn hakken in het zand zetten. Gooi geen oude woorden overboord! Carmiggelt, om maar éen schrijver te noemen, zou minder leuk zijn als hij ouderwetse woorden had vermeden. Natuurlijk gebruik je behelzen of derven meestal niet in de omgangstaal, maar in schrijftaal kunnen ze heel goed een functie hebben, ook al verandert die met de tijd. Ze kunnen komisch werken, ze kunnen sfeer scheppen, ze kunnen extra betekenis geven. Ze maken je taal rijker. Je lijkt te beweren dat woorden, naarmate ze een oudere herkomst hebben, minder waard zijn, en dat is onzin. Ik zou gaarne zien dat je je standpunt jegens het oude woord wat nuanceert.
Roerend mee eens. Schrijf- en spreektaal zijn verschillend. Laten we de taal bovendien niet onnodig uithollen om modern te zijn en zowel oude als jonge varianten koesteren.
“Je daalt in mijn aanzien.”
Aanzien is ook niet echt van deze tijd.
Het lijkt me dat een enkele keer een ouderwets woord wel degelijk in een tekst kan. In mijn nieuwe nog niet uitgegeven historische roman gebruik ik ze bijvoorbeeld. Sommige zijn heel bijzonder en helaas in een vergeethoekje geraakt. Zie het boekje van Nelleke Noordervliet: ‘1000 Vergeetwoorden om te koesteren’.
Bravo voor je blog die ik met veel belangstelling lees!
“Volgens artikel zus en zo”. Brrr.. Ik schrijf dan: “Ingevolge” en ook geen “krachtens”. Vast ook ouderwets maar nog altijd mooier dan het afschuwelijke “Volgens”. Ik vind het vervangen van schrijftaal door spreektaal overigens per definitie een verarming. Iedereen begrijpt deze ouderwetse woorden prima. Het klinkt weliswaar formeel maar dat mag best in het zakelijke verkeer. Het gaat er ook om dat iedereen zich serieus genomen voelt. Ongeacht afkomst, sociale positie etc. Ik ben trouwens 48.
Ik gebruik af en toe ’tevens’ en ‘reeds’. Dit is denk ik vooral lastig voor mensen die Nederlands als tweede taal hebben.
Ik vind wel dat achting en aanzien niet helemaal dezelfde betekenis hebben. Bij achting denk ik eerder aan respect en eerbied. Iemand die liegt en bedriegt daalt in mijn achting. Aanzien zit voor mij dichter bij status en uitstraling.
Verder zou ik een brief naar een advocaat of een arts nog gewoon ondertekenen met hoogachtend.
Het lijkt me van belang aan wie een tekst is gericht op welke wijze deze wordt samengesteld. Wanneer een tekst is bestemd voor vrienden of familie probeer ik in de tekst mijn persoonlijke karakter te stoppen en gebruik ik over het algemeen weinig ‘dure’ of ouderwetse woorden. Wanneer ik een zakelijke tekst opstel of een tekst waarmee ik iets wil bereiken van de lezer, kunnen woorden als ‘reeds’ en ’tevens’ naar mijn mening best nog worden gebruikt. Dit geeft toch een bepaalde (professionele) lading aan de tekst welke voor de ontvanger wellicht wat gewichtiger overkomt.
Twee eeuwen geleden waren het voornamelijk de notabelen die konden lezen en schrijven. De notabelen hanteerden woorden uit hun vakjargon en uit hun tijd, zoals het woord ‘krachtens’. Zij zetten daarmee de toon en anno 2019 zien we nog steeds hun sporen in onze schrijftaal terug. Waarom? Mogelijk wordt het ouderwets taalgebruik op schrift nog steeds geassocieerd met kennis en status.
Maar taal blijft in beweging: jaarlijks ontstaan er nieuwe woorden op social media, langs het voetbalveld, aan de keukentafel, in boeken, tijdens discussies of door de wetenschap. Onderweg sneuvelen er (nieuwe) woorden, omdat die uiteindelijk niet massaal worden overgenomen.
Ik koester onze rijke Nederlandse taal. Afscheid nemen van ouderwetse woorden met vaak een prachtige klank vind ik dan ook lastig. Toch ben ik van mening dat een nieuwerwetse schrijftaal meer aansluit bij onze spreektaal. Het gebruik van nieuwerwetse woorden bevordert niet alleen het begrip, maar ook het tempo en de originaliteit in teksten.
“opdat” past ook in de rij, vind ik.
Omtrent. Weer een woord uit de zeventiende eeuw.
Achten is een werkwoord uit vervlogen eeuwen. Het werd al gebruikt in de dertiende eeuw.
Jegens. Best interessant: een woord in je tekst proppen dat in de dertiende eeuw al werd gebruikt.
En dan?
Het overgrote deel van onze woorden werd al eeuwen geleden gebruikt. Ik, kijken, kar, maag, roepen, eten, jullie, hem, man … bestaan al eeuwen. Gaan we die nu ook schrappen en vervangen omdat ze eeuwen oud zijn? En dat sommige woorden oubollig zouden klinken, is voor rekening van degene die ze oubollig VINDT. Of ging Hugo Claus toch zwaar uit de bocht toen hij een boek met de titel ‘OMTRENT Deedee’ schreef? Het klopt dat woorden uit de mode kunnen raken, maar dat is geen reden om ze voor altijd te vergeten. De klerenmode doet niet anders dan oude trends oprakelen en niemand die er zich aan stoort.
Als we het woord kinderen een eeuw lang niet meer gebruiken en een van onze nazaten gebruikt het dan weer, zal hij waarschijnlijk uitgelachen worden. Zeg nu zelf …
Hahaha, goed punt Leo. Het is een beetje aangezet dit blogje 😉 Je hebt gelijk, natuurlijk is het niet fout. Het leuke van schrijven is dat je elke regel weer kunt verbreken als je het stijlvol doet.
Woorden zoals ”Tevens” gebruik ik nog gewoon en ik ben 30. Zal het wel uit mijn CV laten om de mierenneukers een plezier te doen. Juist in deze tijden waar onze taal volledig verengelst word lijkt het me wel mooi als we weer terug naar een wat formeler Nederlands gaan. Dan krijg je ook minder de neiging om *random* wat Engelse worden te gebruiken waar ik helemaal *awkward* van word. Echt om te janken als je het mij vraagt. Zeker omdat dezelfde mensen vaak niet eens zo goed Engels spreken. En zeker de grammatica niet goed beheersen.
Ik kijk op dit moment naar een vacature waar ze nog niet eens weten dat voor een stomme H je geen ”a” mag schrijven, maar dat het ”an” moet zijn. Nou lekker sterk hoor,
Zeker op je CV en in motivatiebrieven waar je het woord ”Verder” toch al vaker gebruikt is juist het woord ”Tevens” een mooi alternatief.
Maar goed ik schrijf geen boeken dus ik trek mij er niet zoveel van aan. 🙂 In elk geval bedankt voor deze toelichting. Hierdoor komen mijn CV en Motivatiebrieven zeker sterker over. Ookal heeft het geen ene reet met de vacature te maken!
Je kan beter uw Engelse tekst schrappen.
De meeste woorden hebben een verschil in nuance en maken zeker geen karikatuur van een tekst.