Vorig jaar vloog ik naar Seoul om een reportage te maken over een kliniek waar honden worden gekloond. Ik vertrok vrij plotseling, omdat ik de geboorte van een hond zou bijwonen (en geboortes lastig te plannen zijn). Niet handig, want diezelfde week moest ik een verhaal over het menselijk biologisch ritme inleveren bij een andere opdrachtgever. Ik besloot een eerste versie van het artikel in het vliegtuig te tikken.
Ik legde de lat hoog. Het moest een goede eerste versie zijn, zodat ik me in Seoul op het verhaal over de honden kon concentreren.
De vlucht begon goed. Toen ik op het vliegveld aankwam, hoorde ik dat de economy class was volgeboekt. Mijn ticket was omgezet naar eerste klas.
Even later type ik, zittend in mijn luxe stoel, de eerste alinea’s in een uurtje. Ik beloonde mezelf met een drankje en wat nootjes en las mijn begin nog eens over.
Dat viel tegen.
De eerste alinea’s waren slordig en barstten van de spel- en stijlfouten. Hoofdschuddend kauwde ik op de pinda’s. Het was nog verre van publiceerbaar.
Ik verbeterde de fouten en herschreef wat kromme zinnen. Toen begon ik aan de volgende alinea’s. Bij elke zin twijfelde ik. De fouten uit het eerste deel bleven in mijn hoofd zitten en ik zag voor mijn ogen nieuwe ontstaan.
Toen het vliegtuig landde had ik twee alinea’s af. Die waren saai en voorspelbaar, alsof je een schoolboek las. Ik moest mijn opdrachtgever mailen en om uitstel vragen.
Spanningsboog
Achteraf gezien viel ik tijdens mijn reis naar Seoul in een valkuil die me vaak dwars zit als ik haast heb. In een poging tijd te winnen probeer ik een artikel dan ‘in één keer goed’ te schrijven. Dat werkt averechts, al besef ik dat op zo’n moment niet (of wil ik het niet weten).
Ruwe artikelschetsen groeien alleen uit tot goede verhalen als ik me eerst volledig richt op de grote lijnen: de spanningsboog, de volgorde van de informatie en de scenes waarin ik de lezer bij de hand wil nemen.
Wanneer ik op zo’n moment ook op spel- en stijlfouten let, werk ik met twee petten op: die van creatieve schrijver en zeikerige corrector.
Die twee delen van mijn hersenen kunnen niet samenwerken, ze hebben een giftige uitwerking op elkaar. De zeiksnor Dennis verstoort het ritme door de schrijver Dennis op elke onjuistheid te wijzen. Daardoor word ik onzeker en ga ik ‘veilig’ schrijven.
Ooit werkte ik bijvoorbeeld aan een artikel waarvoor ik de prestatieverhogende pil modafinil nam om te onderzoeken of ik er een nacht op kon doorwerken. Ook toen probeerde ik in één keer een publiceerbare eerste versie te produceren. Alhoewel ik gemakkelijk wakker bleef, ging het schrijven moeizaam.
De eindredacteur zei de volgende dag. “Ik weet niet. Het uitgangspunt van dit verhaal is heel spannend, maar het leest een beetje vlak.”
Zeiksnor
Hij had gelijk. Ik had mijn experiment chronologisch beschreven, waardoor er weinig spanning in het verhaal zat – waarschijnlijk onder invloed van mijn innerlijke corrector (niets geks doen, geen fouten maken!). Toen ik nog eens onbevangen voor het verhaal ging zitten, husselde ik wat scenes door elkaar, waardoor je als lezer middenin het experiment viel. Dat werkte veel beter.
Kortom: ik geloof dat je die innerlijke zeiksnor in jezelf moet negeren bij het schrijven van eerste versies.
Als de eerste versies bekijk van artikelen die ik eerder heb geschreven, kom ik in die bestanden spelfouten tegen, die ik pas in veel latere versies heb aangepast.
Een paar genante voorbeeld uit een recent artikel over meditatie.
Ik schreef ‘aanhangers’ als ‘aangangers’
Ik maakte deze spelfout: ‘de meditatietechniek bestrijd piekergedrag’
Ik schreef komme zinnen, zoals ‘piekeren draagt ten grondslag aan veel aandoeningen’
Natuurlijk heb ik deze blunders later gecorrigeerd. Ik deel ze hier, omdat ik geloof dat het belangrijk is om fouten te maken in een eerste versie,
Je moet jezelf de ruimte en de tijd geven om te zoeken naar de juiste vorm, zonder op details te letten. Dat leidt volgens mij uiteindelijk tot een beter artikel, ook al komt het de eerste versie niet ten goede. Maar een groot schrijver zei eens:
‘The first draft of anything is shit’
Ernest Hemingway in With Hemingway: A Year in Key West and Cuba – Arnold Samuelson
De volgende technieken kunnen van pas komen om je innerlijke corrector uit te schakelen en jezelf meer rust te bezorgen.
Zet de spellingchecker uit
De rode en groene kringeltjes vestigen je aandacht op details waar je nu juist even niet op moet letten tijdens het schrijven van je eerste versie.
Controleer informatie achteraf
Ben je de leeftijd van je geïnterviewde vergeten en wil je die vermelden. Wacht even met e-mailen of googelen, concentreer je eerst op het verhaal. Check daarna (uitgebreid en zorgvuldig) de feiten.
Werk in een minimalistische tekstverwerker
Calmly Writer en FocusWriter zijn aanraders. In deze programma’s lichten alleen zinnen op van de alinea waaraan je werkt. Op die manier kom je niet in de verleiding om wat je al hebt geschreven te checken op spelfouten.
Gebruik een kookwekker
Een tip van een voormalig hoofdredacteur van het blad Intermediair. Hij zette zijn wekker op 15 minuten en verplichtte zich om in die tijd 350 woorden te schrijven. Zo dwing je jezelf om door te schrijven niet ‘achterom te kijken’ naar eventuele fouten.
Zet muziek op, het liefst iets dat je al kent
Van muziek – zo is mijn ervaring – raak je in een soort flow die je afleidt van kritische gedachten. Bij mij werkt het goed om voor simpele voorspelbare nummers, zodat de de muziek me niet te veel afleidt, maar alleen in de juiste stemming raakt. Bekentenis: ik draai wel eens James Blunt.
Foto: Damian Zaleski
* Ja, ook in dit artikel zullen helaas wat foutjes zitten. Ik schrijf dit blog in de avonduren, mijn innerlijke corrector slaapt dan al. In zekere zin is het dus een eerste versie.
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
